Aomaterapia – co warto wiedzieć na start

Jeśli poszukujesz sposobu na poprawę zdrowia i samopoczucia swojego i rodziny, aromaterapia to dobry wybór. Możesz ją praktykować samodzielnie, ale zanim zaczniesz,  zapoznaj się z podstawowymi zasadami bezpieczeństwa i wskazówkami, jak robić to skutecznie.

Czy aromaterapia działa? 

Dawno minęły czasy kiedy aromaterapię zaliczano do metod medycyny alternatywnej – obecnie aromaterapia ma status terapii komplementarnej, a jej skuteczność jest poparta dowodami naukowymi. Aromaterapię praktykuje się nie tylko w domach, lecz również w szpitalach (np. na oddziałach położniczych, onkologicznych) czy w gabinetach lekarskich (np. dla łagodzenia stresu). Aromaterapia i fitoterapia to najstarsze praktykowane przez człowieka metody leczenia.

Aromaterapia działa jednocześnie poprzez zapach i w wyniku farmakologiczne właściwości użytych olejków. To wyjątkowe. Chodzi o to, że składniki olejków jednocześnie aktywują nasz zmysł węchu (czujemy zapach) i działają na rozmaite receptory, neuroprzekaźniki, co przynosi efekty jak np. udrożnienie nosa przy katarze czy złagodzenie świądu skóry po ugryzieniu komara. 

Dla porównania: kiedy patrzysz na wzruszający obraz, oglądasz film, słuchasz muzyki, docierają do Ciebie bodźce zmysłowe i wpływają na twój nastrój i psychikę. Ani film, ani muzyka nie udrożni ci nosa w czasie kataru ani nie złagodzi świądu. Natomiast zapach olejków eterycznych to potrafi. 

Czym jest aromaterapia?

Prosto ujmując to stosowanie zapachu rośliny dla poprawy zdrowia. Aromaterapeuta sięga najczęściej po olejki eteryczne, choć można użyć również innego typu ekstrakty zapachowe z roślin – absoluty, ekstrakty CO2, żywice, hydrolaty czy maceraty.

Ta metoda opiera się na dwóch filarach: psychologii i farmakologii. Najczęściej mamy do czynienia z połączeniem tych dwóch metod działania. 

Efekty psychologiczne, jak relaksacja, łagodzenie stresu, lęków, poprawa nastroju, wynikają często z naszej reakcji na zapach. Ta reakcja jest subiektywna, bo każdy z nas ma inne preferencje zapachowe. Co więcej, możemy na zapach reagować również negatywnie, np. mogą one w nas wyzwalać traumę. Dlatego jeśli chcesz praktykować aromaterapię, bierz zawsze pod uwagę indywidualny stosunek do konkretnych zapachów. To znaczy nie zmuszaj siebie ani nikogo innego do wąchania olejku lawendowego, jeśli go nie lubicie. Co w zamian? Możesz wybrać inny olejek o podobnych właściwościach albo ulepszyć zapach olejku lawendowego poprzez zmieszanie go z innym olejkiem. Jeśli akurat nie przepadasz za lawendą, to jej zapach świetnie poprawi np. cytryna i bergamotka. 

Efekt farmakologiczny, jak udrażnianie nosa przy katarze czy łagodzenie świądu skóry, zależy natomiast od konkretnych właściwości użytych olejków. Na katar świetnie działa mentol i 1,8-cyneol, czyli składniki olejków eterycznych mięty pieprzowej i eukaliptusa gałkowego. I to te olejki zastosujemy do inhalacji na katar. Zadziałają nawet jeśli nie przepadasz za tymi zapachami. To niezależne od naszej woli.

Co jest potrzebne do aromaterapii? 

Do samodzielnego praktykowania aromaterapii niezbędna jest wiedza i naturalne olejki eteryczne. Chodzi o kilka podstawowych olejków eterycznych (takich najbardziej przydatnych na domowe dolegliwości) oraz wiedzę, jak poprawnie i bezpiecznie je samodzielnie stosować. To zwięzły zbiór zasad, dzięki którym zawsze wiesz jaki olejek, w jakiej ilości i kiedy zastosować.

Bardzo często aromaterapię kojarzymy z dyfuzorami do olejków eterycznych, niektórzy myślą nawet, że to podstawowy sprzęt do aromaterapii. Owszem, dyfuzory są przydatne i wygodne, ale to opcja. Olejki eteryczne są z natury lotne, możesz korzystać z ich właściwości nawet bez dyfuzora. W badaniach klinicznych bardzo często używa się kilka kropli olejku eterycznego na waciku bawełnianym, który po prostu kładziemy w dzień na biurku, obok łóżka w nocy albo po prostu wąchamy, kiedy mamy na to ochotę. Jeśli chcesz zabrać aromaterapię ze sobą do pracy czy szkoły, sprawdzi się sztyft do inhalacji – taki zakręcany, z nasiąkliwym rdzeniem, na który nakrapia się wybrany olejek eteryczny. 

Jeśli planujesz używać olejków na skórę, potrzebne będą: olej roślinny, żel lub krem, w których rozcieńczasz olejki przed naniesieniem na skórę.

Gdzie nauczyć się aromaterapii?

Wiedzę czerpać możesz z książek do aromaterapii, ale wygodne są również materiały online. Skoncentruj się na materiałach redagowanych przez osoby znające temat, np. aromaterapeutów klinicznych. Tego typu treści znajdziesz właśnie na herbiness.com: na blogu, szczególnie w kategorii aromaterapia kliniczna, w opisach poszczególnych olejków eterycznych w sklepie, a także w opisach kategorii jak np. olejki dla dzieci. Ponadto możesz zdobywać wiedzę korzystając z kursów aromaterapii online, w tym moich bezpłatnych kursów. 

O jaką konkretnie wiedzę chodzi? 

• w jaki sposób konkretne olejki wpływają na zdrowie, czyli np. które olejki na katar, a które olejki na sen
• jak zastosować wybrany olejek: do inhalacji, czy na skórę, a jeśli na skórę to w jaki sposób rozcieńczyć
• jak dobrać olejek, ilość olejku i sposób użycia ze względu na wiek i stan zdrowia, czyli np. jak stosować olejki dla dzieci, jak w ciąży, jak w zdrowiu, jak w trakcie choroby
• jak przechowywać olejki, żeby służyły długo
• jak reagować w przypadku problemów (np. jeśli olejek dostanie się do oka)

Dlaczego praktykowanie aromaterapii musi opierać się na wiedzy?

Olejki eteryczne stosowane w aromaterapii to substancje pochodzenia roślinnego. Roślina wytwarza te zapachy w celu wabienia i odpędzania owadów, jako broń chemiczną (na wirusy i grzyby), a także dla komunikacji i termoregulacji. Roślina nie troszczy się o to, w jaki sposób ludzki organizm reaguje na te związki zapachowe. 

A jak ludzki organizm na nie reaguje? Różnorodnie, najczęściej z korzyścią dla naszego zdrowia. Jednak może być odwrotnie. Te związki zapachowe mogą być też toksycznie, np. fototoksycznie – po użyciu olejku tłoczonego z limonki, cytryny, grejpfruta czy bergamotki w zbyt wysokim stężeniu pod wpływem promieni słonecznych powstaną na skórze rany, jak po kontakcie z barszczem Sosnowskiego. Inne możliwe toksyczności to: cytotoksyczność (niektóre olejki po prostu niszczą komórki skóry), hepatotoksycznie (niektóre olejki uszkadzają wątrobę), neurotoksyczne (wywoływać drgawki, szczególnie u osób z problemami neurologicznymi), olejki mogą być też toksyczne w ciąży (toksyczne dla płodu, mutagenne), a niektóre składniki olejków eterycznych podejrzewa się o działanie kancerogenne. Ponadto większość składników olejków eterycznych to alergeny kosmetyczne.

Przed sięgnięciem po olejki do aromaterapii musisz wiedzieć, czy użycie w planowany sposób jest bezpieczne. Szczególnie czy dany olejek jest odpowiedni w ciąży albo dla dzieci, czy można go użyć na skórę przed wyjściem na słońce (czy jest fototoksyczny), w jakim stężeniu jest bezpieczny na skórę. Odpowiedzi na powyższe pytania różnią się w zależności od olejku. Te podstawowe informacje znajdziesz w opisach olejków Herbiness na stronie sklepu.

Czy aromaterapia jest zdrowa? 

Po przeczytaniu poprzedniego fragmentu możesz się zastanawiać, czy aromaterapia w domu jest zdrowa. Jeśli tylko zastosujesz się do podstawowych zasad bezpieczeństwa, to jest zdrowa i bardzo pomocna dla całej rodziny. Zdrowe jest już samo obcowanie z zapachem. Udowodniono, że regularne wąchanie zapachów olejków eterycznych poprawia odporność, pamięć i łagodzi objawy depresji. Może nawet zapobiegać demencji u osób starszych. Jak to możliwe? Aktywność zmysłu węchu przekłada się na neurogenezę, czyli tworzenie nowych komórek nerwowych w mózgu. A to przynosi szereg korzyści zdrowotnych. 

Poza tym zapachy olejków przywołując przyjemne wspomnienia wprawiają nas w dobry nastrój, a im nam milej, tym jesteśmy bardziej zrelaksowani i zdrowi. 

Z kolei z perspektywy farmakologicznej aromaterapia ma korzystny wpływ na zdrowie m.in. poprzez:

• łagodzenie stanów zapalnych, np. w trakcie przeziębienia czy chorób przewlekłych
• przynoszenie ulgi w bólu, np. na migrenę, ból zęba, stawów, mięśni
• regulowanie hormonów – pomaga na dolegliwości okołomenopauzalne, na bolesne miesiączki, reguluje poziom kortyzolu
• regulowanie neuroprzekaźników – np. podnosi poziom dopaminy, serotoniny, wzmacnia lub osłabia działanie receptorów GABA, wpływa na poziom acetylocholiny, co przekłada się na wydajność pamięci i ogólnie procesów kognitywnych

Czy aromaterapię można stosować u dzieci? 

Aromaterapię można stosować u dzieci i to od pierwszego dnia życia. W badaniach klinicznych udowodniono korzyści ze stosowania mocno rozcieńczonego olejku lawendowego u wcześniaków i noworodków. Ważne jednak, żeby w aromaterapii dziecięcej stosować niewielkie ilości odpowiednich olejków.

Dobór odpowiedniego olejku do aromaterapii dziecięcej to podstawa. Odpowiednie będą m.in. lawenda, majeranek, kadzidłowiec, bergamotka, rumianek, pichta. Możesz je stosować dla uspokojenia i poprawy jakości snu, przeciwinfekcyjnie i dla udrożnienia noska przy katarze, na kaszel, przy bólach w czasie ząbkowania, a także np. zasypkę z olejkiem herbacianym  przy przewijaniu do kojenia podrażnień skóry. 

Ważne, żeby pamiętać, że aromaterapia nie zastępuje leczenia, jest natomiast znakomitym środkiem prewencyjnym, a zastosowanie olejki często zapobiega powikłaniom i rozwojowi choroby. Jeśli jednak pomimo stosowania aromaterapii stan zdrowia dziecka nie ulega poprawie, nie zwlekaj z wizytą u lekarza.

Czy można stosować aromaterapię w ciąży? 

Aromaterapia w ciąży to temat delikatny i wiele przyszłych mam woli unikać olejków martwiąc się, że mogą zaszkodzić dziecku. Jeśli jednak zastosują wybrane olejki w niewielkiej ilości, głównie wziewnie i na skórę (doustnie wykluczone), to ryzyko spada do zera. 

Olejki do aromaterapii w ciąży to m.in. lawenda, mięta pieprzowa i cytryna (na nudności), eukaliptus (na katar). Olejki można też zastosować w trakcie porodu – dla ukojenia bólu, lęku i ułatwienia porodu.

Jakie olejki do aromaterapii wybrać?

Jeśli już wiesz, że chcesz korzystać z potencjału aromaterapii, zgromadź olejki eteryczne. Wystarczy dosłownie kilka olejków, w niewielkich buteleczkach poj. 10-15 ml. To wystarczy na długo. Na początek polecam przede wszystkim olejek lawendowy, z drzewa herbacianego i dowolny cytrusowy (cytrynowy świetnie pasuje do lawendy i drzewa cytrynowego, więc mając te 3 można robić przyjemne mieszanki). 

Jeśli 3 olejki to dla Ciebie za mało, sprawdź zestaw do aromaterapii na start (razem z bezpłatnym kursem).

Upewnij się, że kupujesz naturalne olejki eteryczne, a nie olejki zapachowe. Kupuj z zaufanego źródła, w sklepie, w którym znają się na olejkach i aromaterapii. Z postu Jakie olejki do aromaterapii wybrać dowiesz się, że zakupy olejków to wyzwanie. 

Skąd się wzięło słowo aromaterapia i co oznacza

Twórcą tego pojęcia jest francuski chemik René-Maurice Gattefossé, który po raz pierwszy użył tego terminu w swojej książce „Aromatherapie” z 1937 r. Redaktor jego książki w języku angielskim i współautor podstawowej publikacji na temat olejków eterycznych, „Essential Oils Safety”, Robert Tisserand tak definiuje w niej aromaterapię:

It can be defined as the use of essential oils, applied topically, orally, by inhalation or other means to promote health, hygiene and psychological wellbeing. Aromatherapy is not a single discipline, but can include almost any application of essential oils to the human body.

Czyli jest to użycie olejków eterycznych, które ma na celu wspieranie zdrowia, higienę lub dobre samopoczucie psychiczne.
Dalej wymienione są też inne surowce aromatyczne np. absoluty.

Z kolei międzynarodowa organizacja zrzeszająca aromaterapeutów i szkoły aromaterapii, IFPA, tak definiuje na swojej stronie aromaterapię:

Aromatherapy uses the volatile aromatic plant essences, known as essential oils, to treat ill-health and help maintain good health.

Czyli jako użycie lotnych aromatycznych substancji roślinnych, znanych jako olejki eteryczne, do leczenia chorób oraz wsparcia zdrowia.

Definicji aromaterapii jest dzisiaj wiele i mogą się one znacznie różnić między sobą. Na przykład definicja Marty jest analogiczna do definicji fitoterapii czy medycyny, czyli:

Aromaterapia to o zastosowaniu substancji aromatycznych naturalnych i pochodzenia naturalnego dla zdrowia (i urody).

Marta K. Grochowalska

Niektórzy autorzy wprowadzają też podział na różne rodzaje aromaterapii.

Jakie są rodzaje aromaterapii

Jane Buckle, pielęgniarka i aromaterapeutka, autorka książki „Clinical Aromatherapy” wyróżnia aromaterapię estetyczną, kliniczną i holistyczną.

Aromaterapia estetyczna związana jest z użyciem olejków eterycznych dla przyjemności: w perfumach czy świeczkach zapachowych.

Aromaterapia kliniczna to stosowanie olejków eterycznych w przypadku określonych symptomów i ocena ich skuteczności. Może ona stanowić narzędzie lekarzy, pielęgniarek czy terapeutów.

Buckle zaznacza, że do aromaterapii klinicznej wlicza się zastosowanie doustne olejków, co nazywa aromaterapią medyczną. Ponadto wyróżnia też aromaterapię holistyczną.

O aromaterapii holistycznej możesz poczytać w artykule Marty pt. „Holizm w aromaterapii” na stronie Pharmacopoli.

Historia aromaterapii

Już w czasach prehistorycznych wykorzystywano rośliny do celów leczniczych. Aromatyczne części roślin i powstałe na ich bazie oleje czy kadzidła jak słynne kyphi stosowano w starożytnym Egipcie. Oprócz wykorzystania roślin lokalnych importowano też rośliny, które później próbowano też uprawiać w Egipcie. Słynna jest historia królowej Hatszepsut, która wysłała sporą flotę po drzewka kadzidlane.

Rośliny aromatyczne i ich przetwory stosowano jako perfumy i inne kosmetyki, leki, a także do oczyszczania powietrza. Wśród wykorzystywanych przez Egipcjan roślin aromatycznych mamy kadzidłowiec, mirrę, cedr, cynamon czy tatarak. Rośliny aromatyczne miały także zastosowanie rytualne np. do okadzania świątyń lub balsamowania zwłok. Już wtedy dokonywano prostej destylacji roślin.

W Egipcie popularna była aromatyczna kosmetyka, a legendy o kosmetykach królowej Kleopatry są ciągle żywe: kąpiele w ziołach i mleku, a także Lait Virginal – słynny tonik Kleopatry.

Inne starożytne kultury, w tym babilońska, grecka czy rzymska, także stosowały rośliny aromatyczne w celach medycznych, kulinarnych, rytualnych, higienicznych i perfumeryjnych. Przykładem może być zastosowanie mięty w starożytnej Grecji. Mięta była tam na tyle ważna, że uosobiona przez driadę Menthe weszła do greckiego panteonu. Starożytny grecki lekarz, farmakolog i botanik, Dioskurydes, w swoim dziele „De Materia Medica” z I w. n.e. opisał zastosowanie medyczne licznych roślin aromatycznych oraz sam proces destylacji. Jego dzieło było prekursorem nowożytnych farmakopei.

Olejki eteryczne były też znane w kulturze arabskiej. Najwybitniejszy przedstawiciel medycznej tradycji Islamu, Awicenna (980-1037), stosował w swojej praktyce olejki i rośliny aromatyczne jak na przykład kminek. Jedno z dzieł Awicenny, „Kanon medycyny”, służyło europejskim lekarzom jako źródło wiedzy aż do XVII w. Tradycje arabskie przenikały przez kraje śródziemnomorskie jak Włochy i Francja w głąb Europy, gdzie zaczęto opisywać lokalne rośliny, a alchemicy prowadzili eksperymenty i budowano fundamenty chemii czy farmacji.

W czasie średniowiecznych plag rośliny aromatyczne pełniły rolę ochronną – choć bakterie i inne prawdziwe przyczyny infekcji były nieznane, zalecano otaczanie się aromatycznymi surowcami dla ochrony przed chorobą. Popularne pomandery, czyli zbiorniczki zawieszane jak medalion na szyi, wypełniane były m.in. goździkami, ambrą i piżmem. Temat ten znasz z historii preparatów „złodziei”, więcej o tym w poście 4 złodziei czy 7 aptekarzy?

Kolejny ważny etap to Epoka Wielkich Odkryć Geograficznych. Z Nowego Świata sprowadzono egzotyczne rośliny, które bogaci ludzie chcieli mieć na swoich stołach, w swoich ogrodach, a także książkach. Nastąpił rozwój florilegiów i ilustracji botanicznych.

Olejki eteryczne stosowano na coraz większą skalę w perfumerii. Często kosmetyk był też lekiem, panaceum, i stosowano go zarówno zewnętrznie, jak i wewnętrznie. Najsłynniejsze przykłady to rozmarynowa Woda Królowej Węgier, a także późniejsze wody kolońskie.

Aromaterapia w XIX i XX wieku

Olejki eteryczne wchodziły w skład wielu produktów leczniczych stosowanych na przestrzeni ostatnich stuleci. Receptury z olejkami w składzie znajdowały się w farmakopeach (lekospisach) w ubiegłych wiekach i nadal wiele olejków eterycznych spotkamy na kartach współczesnych farmakopei.

Za twórcę nowoczesnej aromaterapii uważany jest francuski chemik René-Maurice Gattefossé. Uległ on wypadkowi w laboratorium, w którym doszło do eksplozji. Na skórze chemika znalazły się palące substancje, które ugasił, tocząc się po trawniku. Prawdopodobnie wtedy doszło u niego do zakażenia bakteriami powodującymi do dziś bardzo niebezpieczną zgorzel gazową. Gattefossé znał lecznicze właściwości, jakie mają olejki eteryczne, i dlatego zastosował lawendowy olejek eteryczny. Efekty przerosły jego oczekiwania i skłoniły do dalszych badań nad olejkami. Pod koniec lat 30. Gattefossé wydał pierwszą nowoczesną książkę do aromaterapii, a olejek lawendowy na oparzenia to standard we współczesnej aromaterapii.

Przez kolejne sto lat nastąpił ogromny rozwój aromaterapii, a badania nad olejkami eterycznymi kontynuowały kolejne pokolenia naukowców. Badań nad olejkami eterycznymi i ich komponentami przybywa z roku na rok, co sprawia, że aromaterapia w XXI w. ma szansę stać się nauką z prawdziwego zdarzenia.