Aromaterapia – definicja i historia

Ktoś mnie niedawno zapytał, czy wierzę w aromaterapię. Studiuję ten temat od kilku lat, jeszcze dłużej stosuję naturalne olejki eteryczne w życiu codziennym, dla poprawy nastroju i w terapiach rozmaitych dolegliwości, więc pytanie o wiarę wydało mi się nie na miejscu. A jednak to pytanie dobre. To dlatego, że mamy tu do czynienia z metodą, która jednocześnie aktywuje zmysły (czucie zapachu to wrażenie zmysłowe) i silnie wpływa na fizjologię, na pracę organów wewnętrznych (bo olejki to konkretne substancje chemiczne, wykazujące konkretne efekty, bez względu na to, co myślimy o zapachu). Taki duet to coś niebywałego. Najsensowniejsza analogia, jaka przychodzi mi do głowy, to zmysłowe doznania podczas spożywania wiosennych witamin – truskawek, czereśni, rukoli prosto z ogrodu. Coś dla ciała, coś dla duszy.

Co to jest aromaterapia

Aromaterapia to dziedzina fitoterapii, czyli nauki o leczniczym wykorzystaniu roślin i otrzymywanych z roślin produktów. Aromaterapeuci stosują pozyskane z roślin olejki eteryczne i żywice. Fitoterapia i aromaterapia mają status terapii komplementarnych, czyli uzupełniających, nie są to więc tzw. „metody medycyny alternatywnej”. Aromaterapia i fitoterapia to najstarsze praktykowane przez człowieka metody leczenia.

Aromaterapia na czym polega?

Pod wpływem zapachu roślinnych ekstraktów doznajemy rozmaitych reakcji psychicznych i jest to związane z silną stymulacją układu limbicznego. Więcej o tym w poście Który zapach jest piękny, a który ważny? i jest to reakcja zmysłowa, podobna do tej w czasie słuchania muzyki czy oglądania zdjęć z wakacji. To reakcja psychologiczna i może być różna dla każdego. To zależy od gustu i doświadczenia.

Ale to nie koniec, bo kiedy wdychamy powietrze przesycone zapachem, to molekuły dostają się do naszych organizmów i fizycznie działają na receptory, neuroprzekaźniki i ogólnie funkcjonowanie organów wewnętrznych. Te molekuły zapachowe trafiają do organizmu w trakcie inhalacji, masażu, czy zjadania aromatycznych roślin lub preparatów z olejkami eterycznymi. Ten mechanizm to mechanizm farmakologiczny, taki, jaki wywierają leki.

Do praktykowania aromaterapii w domu nie potrzeba właściwie nic więcej, niż olejki, choć wygodnie jest mieć dyfuzor czy kominek aromaterapeutyczny. O rozmaitych metodach dyfuzji przeczytaj w poście Dyfuzory do aromaterapii

Inhalacja i masaż to dwie podstawowe metody aromaterapeutyczne, ale to oczywiście duży skrót. Temat ten jest rozwinięty w poście Jak działają olejki eteryczne – Zastosowanie olejków.

Aby skutecznie stosować aromaterapię, warto poznać właściwości olejków eterycznych. Dzisiaj już chyba każdy wie, że olejek lawendowy to olejek na bezsenność i oparzenia. Ten olejek doskonale nadaje się do łagodzenia bólu i podrażnionej skóry i koi swędzenie po ukąszeniu owadów.

O olejkach cytrusowych wiemy powszechnie, że przynoszą relaks, odprężenie i kojarzą się ze słońcem, ale czy wiesz, że 30 minut dyfuzji olejku cytrynowego w pomieszczeniu znacznie obniża liczebność bakterii? To może łagodzić infekcje.

Z kolei dyfuzja olejku z drzewa herbacianego to spec w zwalczaniu grzybic, ma też właściwości antyseptyczne i jest super w terapiach dróg oddechowych. Więcej właściwości olejku z drzewa herbacianego w poście pod tym samym tytułem.

Przejrzyj też kategorie dostępne w stopce. Znajdziesz tam na przykład olejki na zatoki, na katar, odpowiednie w ciąży i dla dzieci, olejki na komary, do prania, do świec i wiele innych.

Skąd się wzięło słowo aromaterapia

Twórcą pojęcia jest francuski chemik René-Maurice Gattefossé, o którym przeczytasz nieco później. Tłumacz jego książki i współautor podstawowej publikacji na temat olejków eterycznych, „Essential Oils Safety”, Robert Tisserand tak definiuje w niej aromaterapię:

It can be defined as the use of essential oils, applied topically, orally, by inhalation or other means to promote health, hygiene and psychological wellbeing. Aromatherapy is not a single discipline, but can include almost any application of essential oils to the human body.

Czyli jest to użycie olejków eterycznych, które ma na celu wspieranie zdrowia, higienę lub dobre samopoczucie psychiczne.

Międzynarodowa organizacja zrzeszająca aromaterapeutów i szkoły aromaterapii, IFPA, tak definiuje na swojej stronie aromaterapię:

Aromatherapy uses the volatile aromatic plant essences, known as essential oils, to treat ill-health and help maintain good health.

Czyli jako użycie lotnych aromatycznych substancji roślinnych, znanych jako olejki eteryczne, do leczenia chorób oraz wsparcia zdrowia.

Niektórzy autorzy wprowadzają podział na różne rodzaje aromaterapii.

Jakie są rodzaje aromaterapii

Jane Buckle, pielęgniarka i aromaterapeutka, autorka książki „Clinical Aromatherapy” wyróżnia aromaterapię estetyczną, kliniczną i holistyczną. Aromaterapia estetyczna związana jest z użyciem olejków eterycznych dla przyjemności: w perfumach czy świeczkach zapachowych. Aromaterapia kliniczna to stosowanie olejków eterycznych w przypadku określonych symptomów i ocena ich skuteczności. Może ona stanowić narzędzie lekarzy, pielęgniarek czy terapeutów. Buckle zaznacza, że do aromaterapii klinicznej wlicza się zastosowanie doustne olejków, co nazywa aromaterapią medyczną. Ponadto wyróżnia też aromaterapię holistyczną.

Historia aromaterapii

W starożytnym Egipcie

Już w czasach prehistorycznych wykorzystywano rośliny do celów leczniczych. Aromatyczne części roślin i powstałe na ich bazie oleje czy octy stosowano w starożytnym Egipcie. Oprócz wykorzystania roślin lokalnych importowano też rośliny, które później uprawiano w Egipcie. Słynna jest historia królowej Hatszepsut, która wysłała sporą flotę po drzewka kadzidlane. Więcej takich starożytnych historii znajdziesz w poście o olejku mirrowym.

Rośliny aromatyczne i ich przetwory stosowano jako perfumy i inne kosmetyki, leki, a także do oczyszczania powietrza. Wśród wykorzystywanych przez Egipcjan roślin aromatycznych mamy kadzidłowiec, mirrę, cedr, gałkę muszkatołową, cynamon czy tatarak. Rośliny aromatyczne miały także zastosowanie rytualne np. do okadzania świątyń lub balsamowania zwłok. Już wtedy dokonywano prostej destylacji roślin.

W Egipcie popularna była aromatyczna kosmetyka, legendy o kosmetykach królowej Kleopatry są ciągle żywe: kąpiele w ziołach i mleku, a także Lait Virginal – słynny tonik Kleopatry.

W starożytnej Grecji i innych kulturach

Inne starożytne kultury, w tym babilońska, grecka czy rzymska, także stosowały rośliny aromatyczne w celach medycznych, kulinarnych, rytualnych, higienicznych i perfumeryjnych. Przykładem może być zastosowanie mięty w starożytnej Grecji. Mięta była tam na tyle ważna, że uosobiona przez driadę Menthe weszła do greckiego panteonu. Starożytny grecki lekarz, farmakolog i botanik, Dioskurydes, w swoim dziele „De Materia Medica” z I w. n.e. opisał zastosowanie medyczne licznych roślin aromatycznych oraz sam proces destylacji. Jego dzieło było prekursorem nowożytnych farmakopei.

W średniowieczu i późniejszych epokach

Olejki eteryczne były też znane w kulturze arabskiej. Najwybitniejszy przedstawiciel medycznej tradycji Islamu, Awicenna, stosował w swojej praktyce olejki i rośliny aromatyczne jak na przykład kminek. Usprawnił on także sam proces destylacji. Jedno z dzieł Awicenny, „Kanon medycyny”, służyło europejskim lekarzom jako źródło wiedzy aż do XVII w. Tradycje arabskie przenikały przez kraje śródziemnomorskie jak Włochy i Francja w głąb Europy, gdzie zaczęto opisywać lokalne rośliny, alchemicy prowadzili eksperymenty i budowano fundamenty nowoczesnej farmacji.

W czasie średniowiecznych plag rośliny aromatyczne pełniły rolę ochronną – choć pojęcie bakterii, zarazków i przyczyny infekcji były nieznane, zalecano otaczanie się aromatycznymi surowcami dla ochrony przed chorobą. Popularne pomandery, czyli zbiorniczki zawieszane jak medalion na szyi, wypełniane były m.in. gałką muszkatołową.  Temat ten znasz z historii preparatów „złodziei”, więcej o tym w poście 4 złodziei czy 7 aptekarzy?

Kolejny ważny etap to Epoka Wielkich Odkryć Geograficznych. Z Nowego Świata sprowadzono egzotyczne rośliny, które bogaci ludzie chcieli mieć na swoich stołach, w swoich ogrodach, a także książkach. Nastąpił rozwój florilegiów i ilustracji botanicznych.

Olejki eteryczne stosowano na coraz większą skalę w perfumerii. Często kosmetyk był też lekiem, panaceum, i stosowano go zarówno zewnętrznie, jak i wewnętrznie. Najsłynniejsze przykłady to rozmarynowa Woda Królowej Węgier, a także późniejsze wody kolońskie oparte na cytrusach.

Rośliny aromatyczne w Ajurwedzie i TCM – nieprzerwane zastosowanie od starożytności po współczesność

Ajurweda to tradycyjny system medyczny pochodzący z Indii. Wywodzi się z Wed, starożytnych tekstów skupiających wiedzę z różnych dziedzin. Ajurweda jest praktykowana nadal, podobnie jak joga czy medytacja. Wiele roślin aromatycznych znajduje zastosowanie w tym systemie. Są to na przykład imbir, cynamon czy sandałowiec.

Innym systemem medycznym wykorzystującym rośliny aromatyczne nieprzerwanie od starożytności po dzień dzisiejszy jest Tradycyjna Medycyna Chińska (TCM).

Olejki eteryczne w XIX i XX wieku

Olejki eteryczne wchodziły w skład wielu produktów leczniczych stosowanych na przestrzeni ostatnich stuleci. Receptury z olejkami w składzie znajdowały się w farmakopeach (lekospisach) w ubiegłych wiekach i nadal wiele olejków eterycznych spotkamy na kartach współczesnych farmakopei. Jednym z przykładów jest dostępny w Herbisklepie farmakopealny eukaliptus gałkowy.

W XIX w. nastąpił przełomowy moment w długiej historii stosowania olejków eterycznych. Wraz z rozwojem technologii chemicznej możliwe stało się tworzenie olejków eterycznych lub ich komponentów syntetycznie, głównie na potrzeby przemysłu kosmetycznego. Syntetyki są często tańsze i stabilne (skład i zapach nie zmienia się z roku na rok), jednak nie w każdym przypadku da się zrekonstruować olejek w laboratorium. Wiele olejków zawiera w składzie setki substancji, częściowo niepoznanych do dzisiaj.

Współczesna aromaterapia

Za twórcę nowoczesnej aromaterapii uważany jest francuski chemik René-Maurice Gattefossé. Uległ on wypadkowi w laboratorium, w którym doszło do eksplozji. Na skórze chemika znalazły się palące substancje, które ugasił, tocząc się po trawniku. Prawdopodobnie wtedy doszło u niego do zakażenia bakteriami powodującymi do dziś bardzo niebezpieczną zgorzel gazową. Gattefossé wiedział, że zgorzel mogą powstrzymać olejki eteryczne i dlatego zastosował lawendowy olejek eteryczny. Efekty przerosły jego oczekiwania i skłoniły do dalszych badań nad olejkami. Pod koniec lat 30. Gattefossé wydał pierwszą nowoczesną książkę do aromaterapii. Zawdzięczamy mu nawet samo słowo „aromaterapia”.

Przez kolejne sto lat nastąpił ogromny rozwój aromaterapii, a badania nad olejkami eterycznymi kontynuowały kolejne pokolenia naukowców. Badań nad olejkami eterycznymi i ich komponentami przybywa z roku na rok. Rozrasta się też związany z nimi sektor gospodarki.

Związane z tematem:

Olejki eteryczne z certyfikatem – czyli jakie?

Olejki eteryczne w ciąży