Żywica mirrowa w Biblii, historii i mitologii

Mirra wywołuje u większości z nas skojarzenia religijne, związane z darami Trzech Króli dla Dzieciątka Jezus. Ale to więcej niż dary trójki biblijnych Mędrców, a nawet inne mniej lub bardziej znane historie biblijne. Można ją znaleźć w tradycji religijnej i medycynie co najmniej kilku starożytnych systemów, które tworzą fundamenty naszej kultury. Olejek mirrowy jest wysoko ceniony przez aromaterapeutów na całym świecie.

Mirra w Kyphi i perfumach mumii – starożytne zastosowania kosmetyczne

W starożytnym Egipcie dwa najbardziej prominentne zastosowania mirry to Kyphi i balsamowanie. Kyphi to panaceum, najsłynniejsza receptura starożytnego Egiptu. Panaceum w pełnym tego słowa znaczeniu: aromatyczny lek i kosmetyk, stosowany wewnętrznie i zewnętrznie, do picia, do smarowania skóry, do kadzenia. 

Chociaż znamy świątynne inskrypcje zawierające tę recepturę i późniejsze przekazy literaturowe, nie wiemy dokładnie, jakich składników używano. Zawiłości botaniczne i translatologiczne na przestrzeni wieków pozwalają jedynie na interpretacje. Jednak mirra wydaje się być pewną kandydatką na składnik Kyphi. Inne potencjalne ingrediencje to: kora cynamonu, kadzidłowiec, kardamon, rodzynki, wino i miód.

Drugie ważne zastosowanie w Egipcie to balsamowanie. Egipcjanie balsamowali zwłoki ludzkie, zwierzęce (pupile, ale też hodowane na farmach zwierzęta wotywne), a nawet… jedzenie np. mięso wołowe (tzw. meat mummies). Przepis na mumię? Mieszanka tłuszczu zwierzęcego, czasem roślinnego, żywic, innych przypraw i mnóstwo bandaży. Podobno miały one długość bliską mili. Ciała pozbawiane były organów wewnętrznych i wypełniane aromatycznymi materiałami. Możliwe było też polewanie ich specjalnie przygotowanymi perfumami. Przykładem takich perfum jest mieszanka moringi, kadzidłowca i mirry, którą po dwóch tysiącach lat rekonstruowała znana twórczyni perfum botanicznych, Mandy Aftel, w ramach badań naukowych prowadzonych nad mumią egipskiej dziewczynki.

Mirra w mitologii – gniew Afrodyty i narodziny Adonisa

Mitologiczna Mirra, Myrra czy też Smyrna, była księżniczką, być może asyryjską, być może cypryjską, żyjącą ponoć w VI stuleciu przed naszą erą. Miała ściągnąć na siebie gniew bogini Afrodyty, która ukarała księżniczkę, wzniecając w niej kazirodczą miłość do ojca. Kiedy ten po pewnym czasie zorientował się, kim jest jego nocna kochanka, wpadł w szał i rzucił się z mieczem na córkę.

Myrra próbowała ratować się ucieczką. W ostatniej chwili miała ubłagać Afrodytę, by ta zmieniła ją w drzewo, żeby uchronić ją przed śmiercią z rąk ojca. I tak też się stało, księżniczka została przemieniona w mirrowe drzewo. Po dziewięciu miesiącach pień drzewa pękł i tak narodził się Adonis, który później stał się ulubieńcem Afrodyty. Wersji tego mitu jest wiele i niektórzy uważają, że nie chodziło wcale o mirrę, tylko mirt, inną roślinę związaną z Afrodytą, o czym pisałam we wpisie na 1000roślin.pl: Mirt – kulinaria i rytuały, Myrtol i Woda Anielska.

Mirra w Biblii – Księga Estery, ketoret i krzyżmo

Wróćmy teraz do kręgu tradycji judeo-chrześcijańskiej. Nie ma sensu powtarzać po raz kolejny historii o Trzech Królach, ale warto przyjrzeć się innym wątkom. Mniej znana jest historia tytułowej bohaterki starotestamentowej Księgi Estery. Na marginesie można dodać, że jej hebrajskie imię brzmiało Hadassa, czyli… mirt.

Estera była Żydówką, która została żoną perskiego króla, trzymając swoje pochodzenie w tajemnicy. Nim jednak znalazła się przed obliczem króla, zgodnie ze zwyczajem czekała przez 12 miesięcy na tę chwilę. Przez pierwszych sześć namaszczana mirrą, przez kolejnych sześć innymi wonnościami. Estera oczarowała króla i potem dane jej było uratować od politycznego spisku i śmierci innych przedstawicieli jej narodu zamieszkujących perskie królestwo. Historia Estery rozegrała się najprawdopodobniej w V wieku p.n.e., a do dzisiaj upamiętnia ją radosne żydowskie święto Purim. Mirra wchodziła też w skład kadzidła o nazwie ketoret, palonego w świątyniach żydowskich.

Kolejny ważny aspekt obecności mirry w tradycji chrześcijańskiej to krzyżmo (ang. chrism). Jest to olej do namaszczania, roztwór żywic aromatycznych w oliwie z oliwek, używany podczas udzielania sakramentów oraz do konsekracji miejsc kultu. Oleje do namaszczania pojawiają się w Biblii w wielu miejscach, na przykład w Księdze Wyjścia. Mirra płynąca samoistnie, bez dokonywania nacięć pnia drzewa, jest jednym ze składników oleju do namaszczania wraz z cynamonem i kasją.

Mirra ma do dziś zastosowanie religijne, ale też inne, na przykład perfumeryjne. Oleogumożywicę mirrową pozyskaną z pni drzew można poddać dalszej obróbce i otrzymać absolut w wyniku ekstrakcji chemicznej lub ekstrakt CO2 w wyniku Mirra ma do dziś zastosowanie religijne, ale też inne, na przykład perfumeryjne. Oleogumożywicy pozyskaną z pni drzew można poddać dalszej obróbce i otrzymać absolut w wyniku ekstrakcji chemicznej lub ekstrakt CO2 w wyniku ekstrakcji nadkrytycznym dwutlenkiem węgla. Domowym sposobem można zrobić nalewkę na spirytusie lub wyciąg olejowy. W wyniku destylacji z parą wodną uzyskuje się olejek eteryczny. Najczęściej eksploatowany gatunek to Commiphora myrrha, ale można się spotkać też z innymi. Można także zakupić hydrolat do zastosowań pielęgnacyjnych.

Marta Grochowalska – aromaterapeutka kliniczna, zielarz-fitoterapeuta. Lubi pachnieć naturalnymi perfumami. Od lat zgłębia wszystkie tematy związane ze zdrowiem. Redaktor-dziennikarz współpracująca z czasopismem Pharmacopola o tematyce etnofarmakologicznej. Więcej wpisów znajdziesz na instagramie (@aromarta) oraz 1000roslin.pl.

Bibliografia

Aftel M. (2001) Essence and Alchemy
Arctander S. (1960) Perfume and Flavor Materials of Natural Origin
Baudoux D. (2019) Scientific Aromatherapy: A Pharmacological and Therapeutic Guide to 100 Essential Oils
Biblia Tysiąclecia, Księga Estery, Księga Wyjścia
The Routledge Handbook of Greek Mythology: Based on H.J. Rose’s „Handbook of Greek Mythology” 2004
Silveira, Dâmaris et al. “COVID-19: Is There Evidence for the Use of Herbal Medicines as Adjuvant Symptomatic Therapy?.” Frontiers in pharmacology vol. 11 581840. 23 Sep. 2020, doi:10.3389/fphar.2020.581840
Tisserand, R. / Young, R. (2014) Essential Oil Safety. Second Edition
Worwood, V. A. (2016) The Complete Book of Essential Oils and Aromatherapy. Revised and Expanded

Ilustracje

Zdjęcia i ilustracje spoza kolekcji własnej – źródła i informacje o licencji:
Mirra (Commiphora myrrha) – grafika
Trzej Królowie składają dary
Świątynia Edfu – zdjęcie
Narodziny Adonisa
Królowa Estera – zdjęcie obrazu
Krzyżmał – zdjęcie