Naukowo o mydłach: zapach. Olejki eteryczne w mydłach.

Cała Polska Robi Mydło, to nie żart. Wystarczy otworzyć fb, a tam lawina mydeł. Mydlą Panie, Panowie, na wsi, w mieście, nawet w podróży dookoła świata. Mydlane rzemiosło podbija serca, nic dziwnego, to taka radość myć się własną kostką.

Kształt, zdobienia, kolor – pierwsze wrażenie jest ważne i często to wygląd mydła decyduje o jego sukcesie, szczególnie w świecie komunikacji obrazem (fb, instagram). W kontakcie bezpośrednim to jednak zapach ma decydujące znaczenie:  do akcji wkraczają nosy i to one wydają  werdykt. Nic dziwnego, wygląd mydła zmienia się przecież w trakcie użytkowania, a zapach trwa. Wyobraź sobie romantyczną kąpiel przy świecach, myjesz się z przymkniętymi oczyma. Co się liczy? Zapach.

Jak pachnie mydło?

Zapach mydłom nadają syntetyczne substancje zapachowe, olejki eteryczne i suszone zioła aromatyczne. Nie stosuję syntetycznych zapachów, moją domeną są olejki i zioła. Moje preferencje podziela znaczna grupa mydlarzy. Niestety, wielu z nich rezygnuje z aromatyzowania mydeł, poddają się po prostu, zniechęceni faktem, że zapach z mydeł za szybko znika. Dlaczego zapachy znikają? Co się dzieje z olejkami eterycznymi w mydłach?

Odpowiedź na to pytanie jest skomplikowana jak chemia w gimnazjum. Reakcje, reakcje i jeszcze raz reakcje. Olejki eteryczne to miks wielu substancji (estrów, terpenów, alkoholi). Podczas kontaktu z  substancjami odpowiedzialnymi za reakcję zmydlania ulegają przemianom, którym towarzyszy często zmiana właściwości zapachowych (wzmocnienie, osłabienie, modyfikacja, całkowite znikanie).

Podstawowa chemia mydła

Proces wykonywania mydła opiera się na podstawowej zasadzie: jeśli do tłuszczu dodamy ług, powstanie mydło. Ługiem nazywamy rozpuszczony w wodzie wodorotlenek sodu lub potasu (NaOH lub KOH). Tłuszcz natomiast to miks substancji chemicznych o nazwie kwasy tłuszczowe. Temat obrazowałam na blogu Kołem Mydlanym, link jest tutaj. W centralnej części koła wypisałam właściwości mydła: pienistość, mycie, pielęgnacja itd. Tuż obok umieściłam kwasy tłuszczowe: oleinowy, laurynowy, stearynowy itd. Dalej konkretne przykłady tłuszczów, w których dany kwas tłuszczowy występuje. I tak olej z oliwek (oliwa) umieszczona jest obok pola „kwas oleinowy” – „pielęgnacja”, ponieważ mydła zawierające przewagę kwasu oleinowego dają dobre walory pielęgnacyjne. Natomiast olej kokosowy znajduje się obok pola „kwas laurynowy” – „piana” oraz „mycie”, ponieważ mydło zawierające olej larynowy świetnie się pieni i ma wielką moc myjącą (mydło kokosowe o wysokiej zawartości kwasu laurynowego stosowane jest m.in. jako odplamiacz i mydło „garażowe”).

Mydło z kwasem oleinowym pielęgnuje.

Mydło z kwasem laurynowym mocno myje i pieni się.

Różnica zasadnicza.

Przyjrzyjmy się dokładniej.

Jeśli przyjrzymy się olejom dokładnie, okazuje się, że w jednym oleju występują różne kwasy tłuszczowe. Kto zerka czasem do kalkulatora mydlanego (n.spoapcalc) ten wie, że oliwa to miks kwasu oleinowego, palmitynowego, linolowego, stearynowego i linoleinowego. Kokosowy olej składa się z: laurynowego, mirystynowego itd. Nie namawiam do uczenia się składów – chodzi tutaj o świadomość, że proces powstawania mydła polega na reakcji: kwas tłuszczowy-ług, a w związku z możliwością dowolnego mieszania olejów (kwasów tłuszczowych) uzyskujemy mydła o różnych właściwościach. Większość domowych mydlarzy o tym wie, a przynajmniej „wie intuicyjnie” i stosuje w praktyce.  Wiedzą na przykład, że dużą ilość kwasu oleinowego można zrównoważyć kwasem laurynowym, co da kostkę odżywczą, twardą i dobrze pieniącą się.

Olejki eteryczne w mydłach

Wiedza o składzie chemicznym komponentów mydlanych kończy się jednak na kwasach tłuszczowych. Olejki eteryczne traktujemy najczęściej jako jednolitą substancję zapachową, zapominając, że olejek eteryczny to miks substancji. Na przykład ulubiony olejek mydlarzy – olejek lawendowy, składa się z:

Olejek lawendowy Oleum lacadulae wg. „Rośliny olejkowe i olejki naturale”

  • l-octan linalolu (30-60%)
  • l-linalol
  • furfurol
  • aldehyd walerainowy
  • alkohol amylowy
  • beta-ocymen
  • keton etyloamylowy
  • karwon
  • alfa-pinen
  • cyneol
  • d-borneol
  • d-octan bornylu (lewy)
  • geraniol
  • lawandulol
  • nerol
  • tymol
  • kariofilen
  • kumaryna

Imponująca lista komponentów. Nie trudno się domyślić, że w kontakcie z ługiem dziać się mogą różne rzeczy – inne z octanem linalolu, a inne z linololem czy kumaryną, co może skutkować wzmocnieniem, osłabieniem lub zmianą zapachu.

Chemia olejków eterycznych

Chemia związków w olejku lawendowym nie jest mocno skomplikowana: octan linololu (pozycja 1 w składzie lawendy) jest jak octan etylu – związek kwasu z alkoholem, czyli, ta dam – ester. W octanie etylu mamy ocet plus etanol (to ten octan ze znikacza kleszczy, zmywacz do paznokci), a w octanie linalolu mamy ocety i linalol (linalol jest alkoholem, tak samo jak etanol).

A teraz uwaga: jeśli dodasz octan etylu do mydła (aby uzyskać mydło odstraszające kleszcze) to nic z tego nie wyjdzie, bowiem octan etylu ulegnie pod wpływem ługu rozpadowi na ocet i etanol, a etanol nie ma zapachu, więc powstanie mydło bezzapachowe. Analogicznie, jeśli dodasz do mydła octan linololu to rozpadnie się na ocet i alkohol linalol – alkohol o silnym zapachu lawendy. Sprawdź listę składników olejku lawendowego powyżej: linalol jest na drugim miejscu. W reakcji z ługiem związek z miejsca pierwszego zmienił się z związek z miejsca drugiego, więc w mydło nie pachnie octanem linalolu, tylko podwójną porcją linalolu (bardziej lawendowo niż sam olejek). Taki rozpad estru pod wpływem ługu to hydroliza, więc jeśli następnym razem dodawać będziesz olejek lawendowy do mydła powiedz uczestnikom warsztatów: a teraz dokonamy hydrolizy estru!

Olejki eteryczne w mydle – eugenol

Na stronie Roberta Tisseranda  znajdziecie tabelkę pt. Olejki eteryczne w mydle, a w niej wyszczególnienie czy i dlaczego olejek eteryczny wchodzi w reakcję z ługiem. Taka wiedza teoretyczna nie jest jednak przydatna, bo z samego faktu reaktywności z ługiem lub jej braku nie dowiesz się o uzyskanym zapachu ani o jego trwałości. Warto jednak sobie zapamiętać, które olejki wchodzą z ługiem w reakcję, bowiem efektem jest szybsze gęstnienie mydła (zastyganie).

Każdy mydlarz ma swoją olejkową przygodę: jak to dolał kilka mililitrów olejku eterycznego do masy mydlanej, a ona migiem zastygła i ciężko było przełożyć do foremek. Dzieje się tak, ponieważ niektóre olejki przyspieszają proces saponifikacji (tworzenia mydła). Najmocniejszym akceleratorem procesu jest olejek goździkowy, bogaty w składnik eugenol. Eugenol w mydle działa jak czary, nawet kastylijskie (100% oliwa) mydło zastyga w mniej niż minutkę. Dalej olejek cynamonowy (również zawartość eugenolu) – mydło kastylijskie zastyga w 2 godziny. Inne przyspieszacze z mojej kolekcji: ylang-ylang, wetiwer, cytronella, dalbergia (indyjskie drzewo różane).

Temat olejków eterycznych w mydle jest bezkresny, można pisać o tym tygodniami. Nie namawiam jednak do zgłębiania teorii, tylko do wykonania serii testów. Stwórz bibliotekę mydlanych zapachów.

Jeśli nie wiesz, gdzie kupić olejki eteryczne, zapraszam do mojego sklepu: Herbiness-sklep

Czym  są olejki eteryczne – post na blogu

Biblioteka mydlanych zapachów – wersja nr 1

mydło - olejki z ługiem

Do wykonania testu potrzebujemy butelki z przezroczystego szkła, poj. 30-50ml., ług sodowy (100g NaOH zmieszane z 100g wody – wykonanie zgodne z zasadami BHP, ostrożnie, rękawice, okulary), pipeta do mierzenia 1ml olejku, olejki eteryczne dowolne.

  1. do buteleczek wlej porcję ługu, postaraj się wlewać zawsze taką samą porcję
  2. do butelek z ługiem  dodaj po 1ml olejku eterycznego, do każdej butelki inny olejek
  3. zamknij buteleczki i delikatnie potrząśnij
  4. naklej etykiety z nazwą  olejków- to ważne, bowiem po kilku dniach będzie trudno rozpoznać niektóre zapachy
  5. sprawdź kolory swoich roztworów, konsystencje, zapach
  6. UWAGA: zachowaj ostrożność podczas testowania zapachów – w buteleczkach znajduje się ług
  7. oceń, jak zmienia się zapach w miarę upływu czasu

mydło - olejki najlepsze

te olejki zachowują zapach najdłużej, zapach nie jest mocno zmieniony (rozmaryn pachnie mniej kamforowo, a mięta bardziej ..pieprzowo?)

mydło olejki drugieZapachy utrzymujące się słabiej, jednak ciągle rozpoznawalne.

mydło trzecie olejkiNajmniej trwałe zapachy mydlane, pachną całkiem inaczej i bardzo słabo. Olejek Litsea Cubeba jest jednym z najczęściej stosowanych olejków w mydłach, to on jest powodem wielu rozczarowań. Ciekawa sprawa – w kontakcie z ługiem nabiera zapachu znanego z Coca-coli.

Biblioteka mydlanych zapachów – wersja nr 2

Do wykonania testu potrzebujemy około 1kg mydła kastylijskiego, czyli 100% oliwy. Mydło takie zastyga w formie bardzo wolno, mamy więc sporo czasu na przeprowadzenie eksperymentu. Zasady mydlanego BHP obowiązują.

  1. przygotuj 1000g mydła kastylijskiego ze zredukowaną ilością wody (1000g oliwy ekstra virgin, 131g NaOH, 131g wody)
  2. miksuj do uzyskania fazy budyniu (ang. trace)
  3. rozlej do małych foremek
  4. do każdej porcji mydła dodaj po 1 ml olejku eterycznego i wymieszaj jak najdokładniej potrafisz
  5. podpisuj foremki nazwą olejku
  6. obserwuj zmieniającą się strukturę, kolor, zapach
  7. odstaw mydła do ciepłego miejsca (najlepiej 40-60% na około 10 godzin)
  8. oceń postępy saponifikacji: które mydła są już twarde, które mają formę budyniu
  9. po zastygnięciu mydeł wyjmij z foremek, odłóż do suszenia na kilka dni i obserwuj zmianę zapachu w miarę upływu czasu

mydło inne testy

Olejki eteryczne mają kolory, barwią ług i mydło. W foremkach mydła z dodatkiem olejków – każde mydło ma inny kolor.

Ważna uwaga: drugi eksperyment pokazuje, jak można skrócić czas zastygania mydła oliwkowego. Jeśli w przyszłości zechcesz przyspieszyć zastyganie mydła olejkiem, pamiętaj o idealnym rozmieszaniu olejku w masie mydlanej – dla uniknięcia przebarwień. Dla olejku goździkowego sprawa niezwykle trudna, bo mydło zastyga w trakcie mieszania i tworzą się nieładne glutki.

mydło krążki zapachowe

Eksperyment nr 2 rozwijać można bez końca: jak trwałe będą olejki w mydle z dodatkiem wosku lub alkoholu cetylowego? czy mydła z mielonym rozmarynem pachną lepiej od mydła z olejkiem rozmarynowym? A nasiona dzięgla? pieprz kubeba? ile ml. olejku na kostkę mydła należy dodać? jakie miksy sprawdzą się najlepiej?

Eksperymenty – podstawa twórczości

Eksperymenty to podstawa twórczości. Artysta, zielarz, mydlarz – nie powinien opierać się tylko na przepisach i cudzych słowach. Warto podważać powszechnie uznane prawdy i samodzielnie odkrywać dobre rozwiązania. Mnie aktualnie zaintrygowały wartości saponifikacji podawane w kalkulatorach mydlanych. Dla porównania wartość dla oliwy to według soapacalca 135g NaOH na 1000g oliwy ekstra virgin, a 134g NaOH na 1000g oliwy pomace dla mydła o przetłuszczeniu 0%. Tymczasem według Kevina Dunna, autora książki Scientific Soapmaking do zmydlenia 1000g oliwy wystarczy 131g NaOH. Nie obejdzie się bez eksperymentu pod tytułem: miareczkowanie oliwy.  Kto by pomyślał, że nie tak dawno jedyne miareczkowanie, jakie znałam, wyglądało tak.

Jeśli chcesz eksperymentować razem ze mną, sprawdź termin warsztatów Chatka Czarów. Zapraszam.

Bezpośredni odnośnik do kolekcji olejków eterycznych w moim sklepie

Ten post ma 5 komentarzy

  1. oz

    To nieprawdopodobne jak skomplikowane ( przynajmniej dla mnie) sprawy przedstawiasz w tak jasny i klarowny sposób! Chwała Ci za to! Człowiek bladzi, próbuje, eksperymentuje i potrafi spaprać śliczne mydełko bo nie dodał tego olejku co trzeba i smutny jest i rozczarowany ? A Ty pokazujesz światełko w tunelu ❤️

  2. Ewelina

    oj, przerobiłam większość dostępnych na rynku olejków i niestety naturalne olejki nie dość, że nie trzymają się w mydle to jeszcze przyspieszają jego jełczenie, albo dziwnie pachną po paru miesiącach. Wolę mydło o zapachu mydła, sama natura jest najlepsza

  3. Angelika

    Bardzo dziękuję za twoją wiedzę .
    Niestety nie widać zdjęć. Czy nie da się tego jakoś naprawić?

    1. Inez

      Chwilowo nie, ale stopniowo odzyskuje archiwa.

Możliwość dodawania komentarzy nie jest dostępna.