Zapach olejku pomarańczy słodkiej to jedna z tych rzeczy, która napawa spokojem, zwiastuje przyjemność. Znamy go od dzieciństwa i choć kojarzyć się może bardziej lub mniej wzniośle, to jest to zapach oswojony, znakomicie poznany, dzięki babcinym kandyzowanym skórkom, napojom owocowym, okrągłej galaretce na polanym czekoladą biszkopcie i przez wspomnienie własnych dłoni, tłustawych, nieco żółtych i pachnących intensywne przy obieraniu pomarańczy ze skórki.
Spokój ten jest niestety pozorny, bowiem świat olejków eterycznych po mistrzowsku mnoży pytania. Być może kiedy zechcesz kupić olejek pomarańczowy w ulubionym sklepie, sprzedawca zapyta: „Olejek eteryczny pomarańczowy? A konkretnie który?”
Z jakiej pomarańczy? Tłoczony? A może destylowany? I jak bardzo skoncentrowany? A czy na pewno ze skórki? Wybór jest naprawdę duży i wiele zależy od tego, jak chcemy taki olejek pomarańczowy zastosować. Może używać w kosmetykach na skórę latem? Może dodać do napojów lub jedzenia w celu ich aromatyzacji. Albo rozpylać w pomieszczeniu. Co jest dla nas ważniejsze: właściwości kosmetyczne, czy może terapeutyczne?
Jak wybrać olejek pomarańczowy?
Pomarańcza słodka
Citrus sinensis, to niewysokie, wiecznie zielone drzewko z rodziny rutowatych. Nazwa w tłumaczeniu oznacza „chińskie cytrusy”, prawdopodobnie pomarańcza się wywodzi się z Chin. Do Europy trafiła pod koniec XVI w., a za sprawą portugalskich żeglarzy ery Wielkich Odkryć Geograficznych, rozprzestrzeniła się na obszarze Ameryki. Ceniona głównie ze względu na smaczne, soczyste owoce i wysoką zawartość olejku eterycznego w skórce.
Pomarańcza słodka występuje dziś w wielu odmianach. Mamy słodką pomarańczę z Indii, Włoch, USA, Brazylii, każda o nieco innym zapachu i smaku, wynikającym z drobnych różnic w składzie biochemicznym olejku eterycznego. Olejek pozyskiwany ze skórek stosowany jest na ogromną skalę w przemyśle spożywczym, kosmetycznym, farmaceutycznym.
Pomarańcza gorzka
Citrus aurantiam subs. amara to zimozielone, niewysokie drzewko, z cierniami na młodych pędach. Owoce w smaku gorzkie, kwaśne, często stosowane jako lekarstwo lub do wyrobu likierów i marmolad. Drzewka pomarańczy gorzkiej uprawiane są najczęściej celem pozyskania kwiatów i liści, z których wytwarza się cenne olejki eteryczne Neroli i petitgrain.
Tłoczony olejek skórek gorzkiej pomarańczy często wykorzystywany jest do modyfikacji olejku ze słodkiej pomarańczy w przemyśle spożywczym np. do aromatyzacji napojów, w tym alkoholowych (Curacao). Sprawia, że smak staje się bardziej zaskakujący.
Wykorzystywany jest także w perfumerii w podobnych połączeniach jak słodka pomarańcza: z innymi cytrusami, lawendą, lawandyną, rozmarynem, szałwią muszkatołową lub labdanum.
Olejek pomarańczowy z owoców, kwiatów czy liści?
Kto przechadzał się po cytrusowym sadzie, wie dobrze, jak aromatyczne to przeżycie. Kwiaty drzewek cytrusowych pachną oszałamiająco i zdecydowanie inaczej niż skórka owoców. Swoisty zapach posiadają również liście drzewek cytrusowych, wobec czego z drzew cytrusowych pozyskuje się trzy różne olejki eteryczne:
- ze skórek owoców
- z kwiatów (najsławniejszy to olejek z kwiatów pomarańczy gorzkiej, zwany Neroli)
- z liści, zwany olejkiem petitgrain (najczęściej z liści pomarańczy gorzkiej, klementynki i mandarynki)
Olejek pomarańczowy z owoców – ale który? Metody otrzymywania olejku
Jeśli już wiesz, że interesuje Ciebie olejek z pomarańczy słodkiej, pozyskany ze skórki, to czas na kolejne pytanie: konkretnie olejek ze skórki pomarańczy słodkiej! Różnice są zasadnicze, a wynikają z techniki wytwarzania. Stąd mamy olejek:
- tłoczony na zimno (najczęściej jako drugi produkt przy wytwarzaniu soku pomarańczowego),
- destylowany w ciśnieniu atmosferycznym
- i destylowany z użyciem pomp próżniowych (w obniżonym ciśnieniu).
Olejek pomarańczowy tłoczony
ma najbogatszy skład i aromat, zawiera wiele nielotnych substancji, jak woski, barwniki i inne. Jest to najbardziej naturalna forma olejku pomarańczowego, preferowana przez terapeutów.
Olejek uzyskany drogą klasycznej destylacji
w ciśnieniu atmosferycznym jest pozbawiony wszelkich nielotnych substancji. Ma uboższy skład, zapach, jest również mniej trwały (bardziej podatny na utlenianie). Taka wersja olejku pomarańczowego nie jest popularna w handlu, natomiast bardzo często bywa wykonywany w domowym sprzęcie do destylacji.
Sama wprawiałam się w technice destylacji, wytwarzając olejek pomarańczowy – to na pomarańczach testowałam destylację prostą i destylację z parą wodną. Uzyskiwałam olejek bezbarwny, o zapachu pomarańczy, plus hydrolat – wodę pomarańczową. Tu ważna sprawa: taki hydrolat pomarańczowy pachniał tym lepiej, im staranniej oddzielałam skórkę od albedo, a to dość pracochłonne zadanie.
Destylacja w warunkach obniżonego ciśnienia
Procedura takiej destylacji wymaga zastosowania układu zamkniętego i pompy próżniowej. Materiałem wyjściowym jest tu wcześniej wytłoczony olejek. Zależnie od parametrów destylacji uzyskuje się olejki o różnym stopniu koncentracji zapachu, o zmienionych względem olejku tłoczonego proporcjach składników lotnych.
Taki destylowany olejek pomarańczowy produkowany jest na wielką skalę dla przemysłu spożywczego, stosowany jest również w kosmetykach i perfumerii. Jego zalety to: brak substancji uwrażliwiających skórę na światło słoneczne, zwiększona rozpuszczalność w wodzie, bardziej skoncentrowany, intensywny zapach.
Słodka pomarańcza – ale jakie odmiany?
Ponadto na koniec jeszcze warto przemyśleć, jakiej odmiany pomarańczę sobie życzysz. Za „najładniejszy” olejek pomarańczowy uważany bywa ten uzyskany z odmiany Valencia, który ma w sobie delikatne, kwiatowe nuty. Tę delikatność odnajduję również w olejku tangerynkowym. Pomarańcza uprawiana w Indiach jest jakby bardziej ostra i wyrazista.
Olejek pomarańczowy skoncentrowany – terpeneless essential oil
Olejki cytrusowe „skoncentrowane”, tzw. pozbawione terpenów (częściowo), inaczej foldowane, np. x5, x10, uzyskać można w poniższy sposób:
- wytłocz olejek z pomarańczy
- umieść olejek w aparacie do destylacji w warunkach obniżonego ciśnienia (z pompą próżniową)
- destyluj, kontrolując czas, ciśnienie i temperaturę
- olejek uzyskany w najniżej temperaturze zbierz do pierwszego odbieralnika
- następnie zbierz olejek uzyskany w średniej temperaturze
- potem zbierz olejek uzyskany w temperaturze najwyższej
- na koniec masz 3 odbieralnik z olejkiem eterycznym; w pierwszym dominują monoterpeny, w trzecim seskwiterpeny, a w drugim kompozycja molekuł o intensywnym zapachu pomarańczy
Temperatura wrzenia frakcji olejku – dlaczego to ważne
Dla wykonania takiej destylacji wykorzystuje się wiedzę o temperaturach wrzenia poszczególnych składników (frakcji):
- seskwiterpeny 240-280°C,
- monoterpeny 150-180°C,
- molekuły najbardziej odpowiedzialne za charakterystyczny zapach skórki cytrusowej między 180-240°C
- uwaga – w warunkach obniżonego ciśnienia podane zakresy temperatur ulegają zdecydowanemu obniżeniu i olejek nie jest poddawany tak wysokim temperaturom. Dla porównania w układzie z obniżonym ciśnieniem woda wrze w temp. pokojowej.
Różnice w składzie olejków pomarańczowych ze skórki, w zależności od metody otrzymania. Co z tych różnic wynika?
Foldowane (skoncentrowane) olejki pomarańczowe:
– mają obniżoną zawartość terpenów, dzięki czemu wzrasta ich rozpuszczalność w wodzie. Wykorzystywane są na masową skalę w przemyśle spożywczym do aromatyzowania napojów i żywności.
– w procesie destylacji olejki zostały pozbawione składników uwrażliwiających skórę na światło słoneczne, co sprawia, że takie olejki nie są objęte restrykcjami IFRA dot. stosowania w kosmetykach.
– mają zwiększoną zawartość molekuł odpowiedzialnych za charakterystyczny zapach pomarańczy, dzięki czemu wzrasta wydajność olejku jako substancji aromatyzującej. Takie olejki są szczególnie cenione przez mydlarzy, bo olejek pomarańczowy x10 najlepiej utrzymuje się w mydłach.
– proporcje składników skoncentrowanych olejków odbiegają od występujących w naturze, a niektóre z nich zostały całkowicie wyeliminowane. W przypadku leczniczych właściwości olejków eterycznych często kluczowa jest synergia działania wszystkich składników olejku, w naturalnych, unikalnych proporcjach
– warto pamiętać, że sady cytrusowe są często poddawane opryskom chemicznym, drzewka nie są bowiem odporne na choroby. Pozostałości tych substancji mogą zanieczyścić olejek pozyskany metodą tłoczenia. Dlatego jeśli decydujesz się na stosowanie wewnętrzne olejku tłoczonego, wybierz taki z plantacji ekologicznej (bio) lub certyfikowany do zastosowań spożywczych.
Kumkwat – krewniak pomarańczy. Pomarańcza czerwona.
Kandyzowane skórki cytrusowe
Pomarańcze odmiany Valecia
Skład olejków eterycznych, uzyskanych ze skórki pomarańczy
Nazwa substancji | Olejek tłoczony (Valencja) | Olejek foldowany x5 | Olejek foldowany x5 |
| limonen | 95,58% | 84,68 | 79,45 |
| linalol | 0,27 | 3,73 | 5,75 |
| cytronelal | 0,05 | 0,05 | 0,1 |
| dekanal | 0,31 | 3,13 | 4,38 |
| geranial | 0,05 | 0,5 | 1,56 |
| neral | 0,02 | 0,35 | 0,97 |
W tabeli zawartość procentowa wybranych składników olejku pomarańczowego, zależnie od metody wytwarzania. Limonen (monoterpen), główny składnik olejków cytrusowych, stanowi ponad 95% składu olejku uzyskanego metodą tłoczenia. W olejkach foldowanych (poddanych destylacji w obniżonym ciśnieniu), zawartość limonenu spada. Jednocześnie wzrasta zawartość procentowa innych składników, m.in. dekanalu, czyli aldehydu decylowego, o silny zapachu cytrusów. Im wyższe stężenie dekanalu, tym zapach bardziej ostry, przenikliwy, a jednocześnie bardziej wydajny i lepiej wyczuwalny w rozcieńczeniu.
Warto wiedzieć przed zakupem
Olejek pomarańczowy można pięknie utrwalić i nadać mu morelową głębię, stosując odrobinę olejku davana (1 kropla na 1 ml czyni cuda). Świeże nuty cytrusa łatwo wyeksponujesz, dodając olejek niaouli. Warto też przetestować łączenie pomarańczy z innymi cytrusami: tangelo, grejpfruty, mandarynka, bergamotka.
Olejki w sklepie patronackim:
Herbiness: olejek pomarańczowy z Indii (tłoczony)
Olejek pomarańczowy tłoczony Herbiness typ Valencia – „kwiatowe”, delikatne nuty
Skoncentrowany olejek typ Valencia x5 Herbiness – wolny od substancji uczulających na słońce, dobre rozwiązanie do kosmetyków. Zapach bardzo podobny do tłoczonego olejku pomarańczy Valencja
Brazylia x10, olejek Herbiness skoncentrowany o silnym, ostrym zapachu, związanych z wysoką zawartością aldehydów. Ulubieniec mydlarzy, ma wielki potencjał w perfumerii. Doskonale uwypukla nuty cytralu, wzmacnia wszelkie cytrynkowe zapachy.
Olejek pomarańczy – właściwości terapeutyczne
– dzięki zawartości limonenu olejek pomarańczowy ma działanie przeciwgorączkowe
– pomocny przy zaparciach, stosowany doustnie na oleju nośnym i do masażu brzucha. Jednocześnie należy zwiększyć ilość spożywanych płynów.
– przy dziecięcych kolkach, gorączce, nadmiernej płaczliwości, rozpylony w pomieszczeniu lub do masażu, w bardzo niskim stężeniu (0,25% dla dzieci do 1 roku życia, 0,5% dla dzieci w wieku 1-2 lata, powyżej 2 lat stężenie 1%)
– to silny fungistatyk (hamuje rozwój grzybów). Wykorzystaj tę właściwość przy sporządzaniu mieszanek aromatyzujących wnętrza, a także eko-środków ochrony roślin. 1-2% roztwór olejku pomarańczowego w mydle w płynie służy do oprysku w przypadku wystąpienia mączniaka. O technice wykonywania naturalnego mydła z tłuszczu i wodorotlenku, pisałam wielokrotnie na blogu Herbiness i podczas akcji: Cała Polska Robi Mydło.
– repelent, odpędza owady i pajęczaki. Uwaga, decydując się na stosowanie olejków cytrusowych jako repelentów na skórę, miej na względzie fototoksyczne działanie niektórych olejków uzyskanych metodą tłoczenia! Więcej o działaniu fotosensybilizującym w poście o bergamotce.
– olejku pomarańczowego, cytrusów, nie należy spożywać w czasie ciąży i karmienia. Wzmaga wytwarzanie mleka u mam karmiących, przenika do mleka i wywołuje wzdęcia u karmionych dzieci.
– olejek pomarańczowy, podobnie jak olejek mandarynkowy, mają kojący wpływ na psychikę i ułatwiają zasypianie.
Olejek pomarańczy w kosmetykach
Warto stosować:
– do cery zmęczonej, z przebarwieniami;
– odpowiedni do kosmetyków pielęgnacji codziennej dla skóry tłustej i mieszanej
– przy cellulicie
– w dezodorantach
– w kosmetykach do pielęgnacji włosów, pięknie nabłyszcza włosy
– jeśli decydujesz się na stosowanie olejku pomarańczowego w kosmetykach, kluczowe jest dobranie odpowiedniego olejku pomarańczowego ze względu na działanie fotosensybilizujące. W kosmetykach, które będą pozostawać na skórze eksponowanej na światło słoneczne, wybierz olejki destylowane.
Aldehydy i Coco Chanel
Aldehydy to związki chemiczne, które w pierwszej chwili kojarzą się z czymś sztucznym, na przykład z syntetycznymi perfumami aldehydowymi, a nawet nieprzyjemnym jak formaldehyd. Można otrzymać je w laboratorium, ale występują także w naturalnych produktach jak olejek pomarańczowy.
Aldehydy mają charakterystyczny zapach w zależności od budowy chemicznej. Im krótszy łańcuch węglowy, tym mniej przyjemny zapach. Formaldehyd lub akroleina, czyli zapach spalonego tłuszczu, są dla nas nieprzyjemne, ale już zapach migdałów czy wanilii odbieramy jako przyjemny.
Od budowy chemicznej zależą także ich inne właściwości: im krótszy łańcuch, im brzydszy zapach, tym substancja jest bardziej toksyczna. Nie tylko dla ludzi, ale także dla grzybów czy bakterii. Dlatego aldehydy mogą być stosowane jako środki konserwujące.
Aldehydy – zastosowanie w perfumerii
Aldehydy są stosowane w przemyśle: tworzyw sztucznych, garbarstwie oraz spożywczym, gdzie pełnią rolę aromatów. Jednak chyba najbardziej znane jest ich zastosowanie w perfumerii, gdzie istnieje cała rodzina zapachów aldehydowych.
Po raz pierwszy opinia publiczna zetknęła się z aldehydami w przemyśle kosmetycznym dzięki jednemu z najsłynniejszych, jeśli nie najsłynniejszemu zapachowi XX wieku, Chanel N° 5, o charakterystycznych woskowo-kwiatowo-mydlanych nutach, które ten elegancki i do dziś popularny zapach zawdzięcza właśnie aldehydom.
Najczęściej używane w perfumerii aldehydy to: C7 (zielony, ziołowy aromat), C8 (oktanal, nadający zapach pomarańczy), C9 (zapach róż), C10 (dekanal, także występujący w pomarańczy – zapach skórki), cytral (zapach cytryn), C11 (“czysty” aldehyd, naturalnie występujący w liściach kolendry), C12 (zapach bzów lub fiołków) oraz C13 (woskowy, lekko grejpfrutowy), a także C14 (przypominający skórkę brzoskwini).
Limonen – struktura przestrzenna
Olejek pomarańczy – charakterystyka
Metoda otrzymywania: tłoczenie skórek pomarańczy (Citrus sinensis), destylacja lub destylacja w warunkach obniżonego ciśnienia.
Wygląd: od bladego, pomarańczowożółtego po ciemnopomarańczowy lub oliwkowopomarańczowy, a nawet brązowawy płyn o rzadkiej konsystencji. Mechanicznie wytłaczane przeważnie są jaśniejsze niż ręcznie wytłaczane. Olejki skoncentrowane (foldowane) mają ciemną, bursztynową barwę.
Zapach: olejek tłoczony słodki, lekki, świeży, jak skórka pomarańczy, ale nietrwały. W olejkach skoncentrowanych uwypuklony jest zapach aldehydów, im wyższy stopień koncentracji, tym zapach ostrzejszy, wręcz drażniący, a po rozcieńczeniu bardziej przyjemny. Olejek jest często stosowany w przemyśle spożywczym, ale też w preparatach dentystycznych i na niewielką skalę w perfumerii.
Warto łączyć z: innymi składnikami staromodnych wód kolońskich, perfum paprociowych (fougère), szyprowych, bazami aldehydowymi i owocowymi.
Olejek pomarańczy – bezpieczeństwo stosowania
- może podrażniać skórę po utlenieniu się,
- należy unikać utlenionego lub przeterminowanego,
- status GRAS (jest na liście dodatków do żywności generalnie uważanych za bezpieczne przez amerykańską FDA).
- olejek tłoczeny nie wykazuje właściwości fototoksycznych
Przepisy:
Herbatka aromatyzowana Florydą
- lawandyna 6 g
- pomarańcza 1,4 g
- korzennik lub goździki 1 g
Dodawać po kropelce na susz herbaciany przed parzeniem. Po wypiciu herbatki z olejkiem cytrusowym naturalne jest uczucie rozgrzania ciała, mogą wystąpić poty. Jest to związane z zawartym w olejku pomarańczowym limonenem. Limonen występuje we wszystkich olejkach cytrusowych.
Mieszanka bożonarodzeniowa do dyfuzora
- słodka pomarańcza 5 kropli
- geranium 4 krople
- cytryna 2 krople
- cynamon 2 krople
Właściwości terapeutyczne:
- przeciwbakteryjny,
- odkażający na skórę i błony śluzowe,
- uspokajający,
- żółciopędny,
- przeczyszczający,
- moczopędny,
- pobudzający,
- regulujący procesy trawienia,
- wzmacniający.
Zastosowanie terapeutyczne:
- niepokój,
- zatwardzenie,
- skurcze jelit,
- zatrzymanie wody,
- detoks,
- „ciężkie nogi”,
- cellulit,
- bezsenność,
- depresja,
- dolegliwości związane ze stresem i niepokojem,
- napięcie,
- rekonwalescencja.
Bibliografia
Aldehydes, Fragrantica, dostęp 16.06.2019
Arctander, Steffen (1960): Perfume and Flavor Materials of Natural Origin
Buckle, Jane (2016): Clinical Aromatherapy. Essential Oils in Healthcare. Third Edition
Candied fruit, Wikipedia, dostęp 07.06.2019
Chanel N° 5 (Vintage) – Chanel for Women, Fragrantica, dostęp 16.06.2019
Herbisklep, dokumentacja techniczna
Pierre-Joseph Redouté, Wikipedia, dostęp 07.06.2019
Price, Shirley / Price, Len (wyd.) (2012): Aromatherapy for Health Professionals
Różański, Henryk (2019): wykład na kursie „Terapie biologiczne”, PWSZ Krosno, archiwum własne
Tisserand, Robert / Young, Rodney (2014): Essential Oil Safety. Second Edition
Valencia orange, Wikipedia, dostęp 03.07.2019
Worwood, Valerie Ann (2016): The Complete Book of Essential Oils and Aromatherapy. Revised and Expanded
Zdjęcia i ilustracje spoza kolekcji własnej – źródła i informacje o licencji:
Akwarela pomarańczy, owoce pomarańczy na drzewie, czerwona pomarańcza, kumkwat, kandyzowane owoce, Valencia – owoce, limonen – model 3D, Chanel N° 5 – flakon, Jean-Baptiste Oudry- obraz „Drzewko pomarańczowe”,
Pingback: Olejek eteryczny mandarynki (Citrus reticulata) - Herbiness
Pingback: Jak kupować olejki eteryczne? Porady dla początkujących - Herbiness
Pingback: Olejek grejpfrutowy - właściwości i zastosowanie