Jak zrobić pachnące mydło. Olejki eteryczne (i nie tylko) w mydle. Post gościnny Kasi

Nauka nauczyła mnie, że wszystko jest bardziej skomplikowane, niż początkowo zakładamy, i że możliwość czerpania szczęścia z odkrycia jest receptą na piękne życie.

H. Jahren, Lab girl

Tak też było z moim mydlarstwem. Początkowo rzecz nie do wyobrażenia, stała się moją cudowną codziennością. A im głębiej staram się zrozumieć reakcje, które podczas tego procesu zachodzą, tym bardziej rozumiem, ile jeszcze przede mną do odkrycia… Mam na imię Kasia, z wykształcenia jestem zielarką, a mydlarką z zamiłowania. Być może znamy się już z mojego bloga InoZiele. A teraz zapraszam Cię na wpis, w którym chcę się z Tobą podzielić moimi ulubionymi sposobami na nadawanie mydłom zapachu, czyli jak stosuję maceraty ziołowe i olejki eteryczne w mydle.

Jak zrobić mydło

Mydło powstaje podczas reakcji tłuszczów z zasadami (najczęściej sodową i potasową) – ta reakcja nazywana jest zmydlaniem. 

Oleje i masła roślinne, których używa się do produkcji mydła, składają się z kwasów tłuszczowych nasyconych i nienasyconych. To ich rozkład decyduje o twardości, zapachu, właściwościach myjących i pieniących mydeł. Ekstrakty roślinne, takie jak olejki eteryczne lub inne substancje zapachowe w nich występujące, są często dodawane do mydeł w celu poprawy właściwości pielęgnacyjnych i olfaktorycznych dla ich użytkowników.

Jak zrobić pachnące mydło – kumaryny

Co robię, gdy biorę kostkę mydła po raz pierwszy do rąk? Wącham, dotykam, spieniam w dłoniach. Zapach jest bardzo istotnym czynnikiem w doborze mydła. 

Dla mnie jako zielarza, poza olejkami eterycznymi istotne były też inne związki zapachowe występujące w roślinach np. kumaryny. Można je znaleźć w nostrzykach lub przytuliach, ale nie tylko.

Należy podkreślić, że nie zawsze udaje się zachować zapach ziół w mydle. Wyciąg olejowy z płatków różanych pachnie w kremie, a w mydle nic z tego zapachu nie zostaje. To dlatego, że substancje z roślin, które dodaje się do mydła, reagują z wodorotlenkiem, tworząc nowe związki, wpływając na strukturę mydła, sposób jego użytkowania i odczucia, jakie daje, a także właściwości pielęgnacyjne. Natomiast gdy do mydła doda się dużo związków kumarynowych, to zauważysz różnicę – będzie pachnieć inaczej niż mydło na samych olejach i czystej wodzie. Skąd pozyskać kumaryny? Doskonałym przykładem roślin zawierających kumaryny jest ulubiona przeze mnie przytulia wonna (Galium odoratum), nostrzyk żółty (Melilotus officinalis) czy mniszek lekarski (Taraxacum officinale). Również lawenda jest zasobna w kumaryny, nie są one jednak składnikiem olejku eterycznego, więc żeby z nich skorzystać, trzeba by użyć wyciągu olejowego lub absolutu.

kostka ziołowego mydła wśród roślin
Mydło z kumarynami, na przytulii wonnej zrobione przez Kasię.

Mydło z olejkami eterycznymi

Olejki eteryczne to złożone mieszaniny kilkudziesięciu lub więcej związków chemicznych. Dany olejek eteryczny może zawierać pewne związki, które reagują z zasadami, i takie które nie reagują. Na przykład olejek lawendowy zawiera około 42% linalolu (który nie reaguje z wodorotlenkiem) i 22% octanu linalilu (który reaguje). W rzeczywistości, gdy octan linalilu reaguje z alkaliami, jednym z produktów jest linalol. Tak więc zapach mydła robionego metodą na zimno, wykonanego z dodatkiem olejku lawendowego będzie pachniał mniej octanem linalilu, a bardziej linalolem niż wyjściowy olejek eteryczny. Czyli lawendowy olejek eteryczny w mydle zmieni zapach.

Warto nasycić mydło daną rośliną, aby jak najpełniej wykorzystać jej potencjał i właściwości. Jedne substancje roślinne rozpuszczają się w wodzie, inne w oleju. Jeśli w mydle znajdzie się np. ekstrakt wodny i olejowy z danej rośliny, wtedy będzie to prawdziwe mydło ziołowe o szerokim wachlarzu właściwości. 

Ja bardzo lubię kumaryny w mydle czy to z nostrzyka, czy to z przytulii, dla maksymalnego wykorzystania surowców kumarynowych. Staram się wtedy robić ług na zamrożonym odwarze i occie z nich, zamiast na czystej wodzie. Różnica jest diametralna. Gdy robimy mydło np. kolendrowe, można zamrozić napar czy hydrolat i użyć ich jako wody na ług. Można zrobić wyciąg olejowy z ziela kolendry i nasion i wtedy wrażenia olfaktoryczne z pewnością nas pozytywnie zaskoczą.

Ciekawym rozwiązaniem wydaje się też zastosowanie absolutu lawendowego, ponieważ zawiera dość dużo kumaryn, ale ten eksperyment dopiero przede mną.

Składniki olejków eterycznych ważne dla mydlarza

Skąd mamy na przykład wiedzieć, które olejki eteryczne reagują z zasadami, a więc zmienią zapach w mydle? Pomocna może być ta tabelka dostępna na blogu Roberta Tisseranda. Takie olejki na ogół są zasobne w estry, fenole i kwasy. 

Jak rozpoznać w składzie naszego olejku estry, fenole czy kwasy? Nazwy estrów dość łatwo zauważyć. Są dwuwyrazowe. Pierwszy człon pochodzi od kwasu, a drugi od alkoholu np. octan linalilu, salicylan metylu, benzoesan metylu. Fenole są trudniejsze do zauważenia na liście składników. Warto jednak wiedzieć, że najczęściej występującymi fenolami w olejkach eterycznych są: eugenol (goździk, liść cynamonu), karwakrol (tymianek, oregano), tymol (tymianek) i wanilina (wanilia). Fenole to tak naprawdę słabe kwasy. Inne kwasy pachnące zazwyczaj mają kwaśny zapach jak np. kwas octowy w occie.

Zwróć uwagę na opisy olejków w sklepie u Inez – na przykład w składzie olejku goździkowego znajdziesz wymieniony eugenol. Niektóre składniki mają nawet swoje tagi w sklepie i znajdziesz pod nimi olejki, dla których dany składnik jest charakterystyczny np. tag składnik: octan linalilu.

kostka ziołowego mydła Kasi z InoZiele
Mydło z glinkami i olejkiem eterycznym May Chang (Litsea cubeba) zrobione przez Kasię.

Olejki eteryczne w mydle – co jeszcze musimy wiedzieć

Podobnie jak nienasycone kwasy tłuszczowe w mydle, olejki eteryczne są podatne na utlenianie, ale nie tylko. Olejki eteryczne podatne są także na odparowanie podczas zmydlania, przechowywania lub utwardzania. Można utrwalić ich zapach, gdy dodamy do mydła skrobię, glinkę czy mąkę. Olejki eteryczne stosowane jako dodatki mogą modulować profil zapachowy i jakość produktu przez cały okres jego użytkowania.

Dotarłam do badań, w których zastosowanie dodatków (ekstraktu rozmarynowego i olejków eterycznych) zwiększyło zawartość fenoli w mydłach naturalnych wytwarzanych metodą zmydlania na zimno. Wiadomo, że polifenole mają silne działanie przeciwutleniające. Dodatkowo dodatki i oleje roślinne używane jako składniki do formułowania naturalnych mydeł ziołowych mogą również zawierać związki, takie jak witamina E czy karotenoidy o działaniu przeciwutleniającym. W badaniu Prieto Vida i in. 2018 do zrobienia “kostki leśnej” (forest grove bar) użyto 0,05% (wagowo) mieszanki: francuskiej zielonej glinki i olejków eterycznych m.in. paczulowego, jodłowego i cynamonowego z kory. 

Jedno jest pewne: im większa zawartość estrów lub fenoli w  olejku, tym chętniej wejdzie on w reakcję z wodorotlenkiem i może zmienić zapach. Pamiętaj jednak, że olejek nadal może pachnieć, a nawet wykazywać działanie terapeutyczne. 

W jaki sposób robić mydło, by olejki eteryczne nie ucierpiały?

Zmydlanie na zimno uważa się za łagodniejszą formę zmydlania mydła, ponieważ może skutecznie zatrzymywać zapach i przeciwutleniacze obecne w składnikach mydła.

Olejki eteryczne w mydle – wskazówki praktyczne:

  1. Olejki eteryczne dodajemy do tzw. budyniu, nie do olejów. Wyjątek: jeśli robimy mydło warstwowe np. krajobraz albo swirle możemy podzielić je na kilka porcji i użyć wcześniej odpowiednich olejków, by je rozrzedzić lub zagęścić. 
  2. Istnieją olejki eteryczne, które rozrzedzają masę, takie jak: cytrusy tłoczone ze skórek np. olejek eteryczny cytrynowy, z pomarańczy słodkiej, grejpfrutowy, a także Litsea cubeba.
  3. Jak wynika z praktyki i obserwacji mydlarzy, są olejki eteryczne, które zagęszczają masę mydlaną: goździkowy, tymiankowy, ylang-ylang. Najczęściej za tzw. betonowanie masy mydlanej odpowiadają aromaty kosmetyczne, więc jeśli masa mydlana rozwarstwia nam się lub momentalnie twardnieje po dodaniu olejku eterycznego np. pomarańczowego, może dać nam do myślenia że olejek jest syntetykiem. 
  4. Ważne, by przy dodawaniu olejków zwracać uwagę na wytyczne IFRA. Jest to organizacja, która określa standardy bezpieczeństwa dla przemysłu perfumeryjnego i kosmetycznego. Na przykład to, czy dany składnik można stosować na skórę, w jakiej formie i jakim stężeniu. Czasem standardy te określane są jako limity dermalne lub w aromaterapii jako maksymalne dopuszczalne/bezpieczne stężenia na skórę. Więcej na ten temat przeczytasz we wpisie: Olejki eteryczne w kosmetykach.

Kwestie zapachu w mydle nadal są dla mnie mocno rozwojowe. Mieszanie różnych ziół, maceratów/wyciągów np. olejowych czy mleka, by zamknąć ich zapach w mydle, to dla mnie codzienna okazja do nauki. Bardzo to lubię. Życzę Wam takiej samej motywacji i satysfakcji z odkrywania nieznanego. 

Związane z tematem:

Olejek lawendowy – dlaczego pachnie inaczej niż lawenda w ogrodzie.

Olejki eteryczne w mydłach

Olejki eteryczne w kosmetykach

zielarka zbierająca zioła
Kasia zbierająca zioła.

O autorce

Katarzyna Kochnowicz: zielarka z wykształcenia, mydlarka z zamiłowania. Botanik i fotograf pasjonat. W mydlane kostki wkładam miłość do Beskidów, w których mieszkam. Upowszechniam wiedzę o lokalnej roślinności, obalam mydlane mity i uczę, jak dostrzec dobroci z przyrody dla urody na wyciągnięcie ręki.  O wszystkim możesz  poczytać na blogu: www.inoziele.pl. Zapraszam także na profil InoZiele na Instagramie i Facebooku.

Bibliografia

Jahren, Hope, i in. Lab girl: opowieść o kobiecie naukowcu, drzewach i miłości. Wydawnictwo Kobiece, 2017.

Prieto Vidal, Natalia, i in. „The Effects of Cold Saponification on the Unsaponified Fatty Acid Composition and Sensory Perception of Commercial Natural Herbal Soaps”. Molecules, t. 23, nr 9, 9, Multidisciplinary Digital Publishing Institute, wrzesień 2018, s. 2356. www.mdpi.com, doi:10.3390/molecules23092356.

Sikorski, Zdzisław E., i in. Chemia żywności: praca zbiorowa. t. 1 & t.2 . Wydawnictwo Naukowe PWN, 2019.   

Ważne: proszę pamiętaj, że wszystkie zawarte tu informacje służą jedynie celom edukacyjnym. Korzystając z wiedzy fitoterapeutycznej i wieloletniego doświadczenia, wybieramy wysokiej klasy produkty, które chcemy oddać w ręce osób świadomych swoich potrzeb.