Zasady tworzenia kompozycji zapachowych

Pewien czas temu przeczytałam w grupie Herbiness-Aromastrona na FB proste zasady tworzenia kompozycji zapachowych: dobierz olejki, rozcieńcz w alkoholu i przelej do butelki z atomizerem (dodałabym filtrowanie). Choć zajmuję się perfumami już dość długo, to ta prosta i trafna instrukcja bardzo mnie poruszyła i pozwoliła spojrzeć na temat nieco inaczej.

Jak to możliwe, że świat kreatorów perfum wydaje się nam tak niedostępny, owiany mgłą tajemnicy, skoro wystarczy skomponować, zmieszać i przelać? Gdzie tkwi pułapka? Gdzie trudność? I gdzie ta zagadka, której od razu nie widać?

Ale zanim wyruszymy w tę podróż, mam do Ciebie pytanie. Czy chcesz zgłębiać także działanie farmakologiczne olejków i ich zastosowanie w aromaterapii? Jeśli tak, to zapraszam Cię na bezpłatny mailowy mini-kurs aromaterapii. Wystarczy, że zapiszesz się tutaj. Będziemy wspólnie przyglądać się podstawom aromaterapii.

Tymczasem wróćmy do perfum.

Stawiamy na głowie zasady tworzenia kompozycji zapachowych naturalnych

Pójdźmy tym tropem. Wyjmijmy z szuflad, szaf i lodówki olejki eteryczne i żywice – to z tych surowców powstają perfumy, w tym przypadku perfumy naturalne. Nie ma tu miejsca na syntetyczne piżmo, zapach konwalii wytworzony w fabryce ani na ogórkowe nuty calone i melonalu. Nie używamy tu syntetycznych substancji zapachowych. Trzymamy się surowców naturalnych, tak samo jak w aromaterapii. Alkohol – może być ten skażony, 95%, czeka już w butli, gotowy do użycia. Butelki z atomizerami suszą się na stojaku. Mamy wszystkie składniki. Robimy perfumy naturalne.

Co jest potrzebne do zrobienia własnych perfum?

Surowce, czas i kilka butelek. Ale o tym już chyba wiesz z postu o domowych perfumach. Brzmi prosto. Czy potrzebujesz specjalnych umiejętności, żeby zrobić własne perfumy? Tak. Cierpliwość. I lepiej nie startuj do tego zadania z anosmią. Nie musisz natomiast wykazywać się szczególną wrażliwością węchową. Takie rzeczy zyskasz w trakcie pracy nad perfumami – im więcej wąchasz, tym lepsza Twoja wrażliwość. To po prostu można wyćwiczyć.

Czy istnieją proste zasady tworzenia kompozycji zapachowych?

Szósty raz rozpoczynam ten akapit. Wcześniejsze wersje trafiły do kosza. Co mam napisać? Skomponuj zapach? Może skomponuj piosenkę? Napisz wiersz? Zaprojektuj sukienkę? Komponowanie zapachu to wyzwanie, wymaga pewnej dozy talentu, ale również znajomości warsztatu. Muzyk musi poznać kropki na pięciolinii, poeta słowa, a perfumiarz zapachy, z którymi zamierza pracować.
Jean Carles, sława historii perfumiarstwa, mawiał o perfumach komponowanych bez metody „przypadkowe”. Przeciwstawiał im te oparte na metodycznej analizie. Mandy Aftel dopowiada: w komponowaniu perfum jest dużo emocji, ale to wymaga również sporo myślenia. To kreatorka naturalnych perfum o światowej sławie. Nazywamy ją matką chrzestną naturalnej perfumerii, bo to ona rozpoczęła modę na takie perfumy bez dodatku syntetycznych molekuł. Jak wygląda warsztat mistrzyni, możesz zobaczyć na jej profilu instagramowym. Jednym słowem, aby opanować zasady tworzenia kompozycji zapachowych trzeba ogarnąć podstawy.

Co trzeba wiedzieć przed przystąpieniem do robienia własnych perfum?

Ogarnijmy podstawy, wąchając swoje olejkowe zbiory. Jeśli twoim celem jest poznanie zasad tworzenia kompozycji zapachowych przeznaczonych do perfum (fine fragrances), zrób na początek selekcję surowców. Czy któreś zapachy wydają się tobie bardziej perfumeryjne, a inne mniej? Może eukaliptus, oregano, drzewo herbaciane i cząber dobrze się tobie kojarzą w inhalacji na zatoki, ale tak naprawdę nie chcesz używać do tworzenia perfum? A może chcesz, Twój wybór – takie nietypowe nuty w perfumach są też przydatne, o ile użyjesz je w marginalnej ilości.
Krok pierwszy: odstaw na półkę to, co ci nie pasuje do perfum. A najlepiej wynieś do innego pomieszczenia, żeby nie pachniało gdzieś w tle. Mam nadzieję, że po tym kroku masz przed sobą nieco mniej buteleczek. Mniej znaczy lepiej – łatwiej się skupić. Model ograniczania dostępnych zapachów stosuję również w swojej pracowni, nauczyła mnie tego Mandy Aftel. Sprawdź zestawy kursów perfumiarstwa, które organizuję online. 12-13 składników na raz wystarczy. A to zestaw na 3 lekcje.
Krok drugi polega na nauce zapachów na pamięć – czy potrafisz je rozpoznać bez podglądania etykiety? Czy wiesz, jak pachną twoje olejki i żywice? Jeśli nie, to się ich po prostu naucz.

Zasady tworzenia kompozycji zapachowych na skróty: im lepiej znasz swoje surowce, tym więcej masz możliwości!

Najpierw poznaj swoje surowce – to podstawowa zasada kompozycji

Dlaczego? To proste. Załóżmy że skomponujesz zapach złożony z dwóch podobnych słodkich komponentów i uznasz, że jest za mdły, bo brak mu czegoś korzennego w ciepłym odcieniu. I co teraz? Co konkretnie wybrać? Jeśli wiesz, że ten opis pasuje do korzennika lub kardamonu, to możesz przetestować je oba lub przemyśleć, który z nich będzie lepszy. Tak, niektóre decyzje dotyczące kompozycji można podjąć w głowie, bo jeśli znasz swoje surowce, to niektóre efekty można przewidzieć. Choć raczej spodziewaj się niespodzianek. Bo surowce naturalne bywają nieprzewidywane. Taki ich urok.

Budowanie obrazu zapachu w pamięci – praktyka

Praktyczna strona takiego procesu polega na podzieleniu olejków, żywic, absolutów na grupy/rodziny zapachowe. Kiedy wiesz, do której rodziny należy konkretny zapach, łatwiej się pracuje. Zaznaczam, że to dopiero początek, bowiem zapachy w obrębie konkretnej rodziny są i tak na tyle zróżnicowane, że można odkrywać w nich coś nowego bez końca. To w sumie nic dziwnego, przecież poszczególne olejki to mieszaniny rozmaitych składników, a skład kompozycji jest często tym, co odróżnia jeden gatunek od drugiego. W efekcie surowce należące do tej samej rodziny zapachowej mogą mieć różne poszczególne nuty zapachowe. Na przykład porównaj dwa olejki z rodziny cytrusów jak pomarańcza i cytryna – przecież dobrze wiesz, że choć podobne, to różnią się mocno.

Zasady tworzenia kompozycji zapachowych na skróty: liczą się detale!

Oto przegląd kilku rodzin zapachowych – niestety, tylko opisy słowne. Przeczytaj i zacznij wąchać. Węch i kreatywność to klucze do zrozumienia tematu kompozycji i tworzenia własnych perfum. Daj się wodzić zapachom za nos 🙂

Nuty zapachowe olejków eterycznych w kompozycji perfum

Czym jet nuta zapachowa?

Nuta zapachowa to jak dźwięk w muzyce. Coś o określonej formie, charakterystyce, a jednocześnie tworzywo do budowania większych układów. W perfumiarstwie, dokładnie jak w muzyce, kompozycja kilku nut nazywa się akordem. Jeśli na przykład nuta cytrynowa zostanie złączona z nutą pomarańczową, mamy akord cytrusowy.

Nawiązanie do muzyki w perfumach wywodzi się z prac Septimusa Piessa, więcej o tym przeczytasz tutaj.

Zapachy (nuty) cytrusowe

Cytrusowe nuty zapachowe to duża grupa olejków eterycznych z owoców cytrusowych, ale nie tylko. Niekiedy do cytrusowych nut zapachowych zaliczamy też olejki petitgrain, czyli z liści drzew cytrusowych. Ponadto olejki z dużą ilość cytralu (aldehyd), na przykład Litsea cubeba.

Olejki cytrusowe wytwarzane są przeważnie metodą tłoczenia. Niektóre powstają w procesie destylacji. Zależnie od metody wytworzenia, olejki cytrusowe mają różny skład i zapach. Na przykład olejek bergamotki z tłoczenia ma oliwkowozielony kolor, jest dość trwały i ma nuty ziołowe. Olejek bergamotki z destylacji jest bezbarwny, nietrwały i pachnie bardziej cytrusowo od olejku tłoczonego. Generalnie zapach jest też uboższy. W olejku tłoczonym obecne są furanokumaryny, woski, pigmenty. Frakcje te nie są lotne lub są słabo lotne i nie są obecne w olejku destylowanym – stąd różnice. Sprawdź koniecznie, jaki ma to związek z fototoksycznością olejków cytrusowych.

Ciekawostka – niektóre olejki mandarynki czerwonej mają wyczuwalny zapach ryby.

Intensywne zapachowe cytrusowe

Niektóre olejki cytrusowe mają super silny zapach, na przykład olejek pomarańczy czerwonej (tłoczony) czy też olejki pomarańczowe foldowane.

Bardzo intensywne nuty zapachowe cytrynowe, związane z obecnością cytralu w składzie olejku, mają Litsea cubeba, mirt cytrynowy, eukaliptus Staigera, werbena, a nawet olejek z melisy.

W czasie łączenia olejków eterycznych pamiętaj o tym zróżnicowaniu. Intensywnych składników zawsze warto dać o wiele mniej niż tych o słabym zapachu.

Nuty cytrusowe w perfumach

Zapachy cytrusowe to przeważnie nuty głowy, które szybko się ulatniają po naniesieniu na skórę i to one są wyczuwalne jako pierwsze po otwarciu flakonu. Natomiast olejki zasobne w cytral są raczej nutami serca (nieco bardziej trwałe, np. Litsea cubeba, werbena cytrynowa, mirt cytrynowy). Nuty cytrusowe to podstawa wód kolońskich, są też używane w tradycyjnych szyprach i perfumach paprociowych. Najbardziej uniwersalna nuta cytrusowa to bergamotka. Zapach yuzu jest natomiast bardzo luksusowy i nie przypomina nam znanych cytrusów – jest jak perfumy.

Cytrusy łączą się dobrze ze wszystkim (ale który cytrus do czego pasuje najlepiej? – to zależy od ciebie).

Tworzenie własnych perfum o zapachu lasu

Zapach lasu jest bardzo złożony. To zapach igliwia, rozgrzanego letnim słońcem. Zapach drzewny, zbutwiałych liści jesienią, zapach grzybów, porostów, żywic. Jednak to zapachy drzew iglastych są dla większości z nas symbolem zapachu lasu. Często jesteśmy z nimi mocno związani emocjonalnie, bo prócz leśnych wypraw, przypominają nam święta.

Zapachy drzew iglastych – cała kolekcja

Podstawowy olejek iglasty to olejek sosnowy i to on będzie tu punktem odniesienia. Jodła (pichta) i Olejek hinoki pachnie bardziej drewnem, to subtelna nuta głowy. Cyprys ma w sobie coś kwiatowego. Olejek eteryczny z jagód jałowca to świeżość z korzennym elementem. Większość tych zapachów to zapachy nietrwałe, w kompozycji nuty głowy.

Ta kolekcja nie będzie jednak pełna bez leśnych absolutów. Obecnie w sklepie znajdziesz absolut jodły oraz absolut sosny. To kompletnie odmienny efekt zapachowy. Absoluty te stanowią w perfumach nuty bazy (są bardzo trwałe), czyli zapach utrzymuje się na skórze czy blotterze o wiele dłużej, niż wymienionych olejków. Te absoluty to nuty podstawy (bazowe) idealne do perfum o leśnych akcentach.

Zapachy igliwia dobrze komponują się z żywicami, drewnem, cytrusami, czasem też z kwiatami.

Nuty zapachowe kwiatowe

Wiele olejków eterycznych i absolutów to nuty zapachowe kwiatowe. W perfumach są to często nuty serca lub głowy. Możesz spotkać się z taką sytuacją, że ten sam surowiec (np. lawenda) zaliczany jest raz do nut głowy, raz do nut serca. To zależy od postaci ekstraktu. I tak olejek eteryczny lawendowy to nuta głowy, a absolut lawendy – to nuta serca.

Różane nuty zapachowe

Nuty zapachowe kwiatowe można pogrupować na różane, białe kwiaty, kwiatowo-ziołowe. Do grupy różanej należy absolut różany i olejek różany, Róża 04 połączyłam różę damasceńską, geranium, paczulę z pieprzem różowym dla zbudowania dużego akordu różanego. W tej mieszance wszystkie składniki użyte są w równej ilości, a efekt to zapach kwiatowy (różany).

Jaśminowe nuty zapachowe

Do tej kategorii należą absoluty, konkret i wosk jaśminowy. Masz do wyboru jaśmin sambac i jaśmin grandiflorum (w formie konkretu lub wosku). Olejek ylang-ylang znany jest w perfumerii pod nazwą „jaśmin dla ubogich”, choć Steffen Arctander, specjalista od naturalnych surowców w perfumerii, postuluje „jaśmin dla każdego” z racji ceny niższej niż ekstrakty z jaśminu. To zapachy dość różne, można używać je w połączeniu. To nuty serca i według Mandy Aftel bez jaśminowej nuty nie mogą się obejść żadne perfumy. Olejek neroli ma w sobie coś z jaśminu. Choć w pierwszej chwili wydaje się bardzo zielony i świeży, to w sercu zapachu pojawia się jednak wyraźnie biały kwiat. W absolucie kwiatów pomarańczy jest to jeszcze bardziej zaakcentowane.

Nuty zapachowe kwiatowe: lilak i lipa

Te zapachy bliskie są naszym sercom, pewnie przywołują wiele wspomnień. Absolut lipowy ma całkiem inny zapach niż lipowy ekstrakt CO2. Ten drugi pachnie miodem lipowym i może być używany jako miodowa nuta głowy, na przykład do budowania akordu róży herbacianej. Lilak (ekstrakt CO2) pachnie wiarygodnie, ale jest dość delikatny i szybko się ulatnia. Lipa i lilak to nuty głowy.

Nuty kwiatowo-ziołowe

Szałwia muszkatołowa dostępna jest w formie absolutu (to raczej nuta ambrowa) i olejku eterycznego. Olejek pełni często rolę tła w akordzie serca, czyli pozwala wyeksponować inne nuty zapachowe. Lawenda, podobnie jak szałwia muszkatołowa, dostępna jest także jako olejek i absolut. Absolut lawendowy ma silnie wyczuwalne nuty tonki w nutach dolnych, to znaczy, kiedy ulotni się zapach typowy dla lawendy.

Osmanthus – nieco egzotyki

Zapach jest dość specyficzny, z rejonów boronii, ma nuty irysa i fiołka, ale jest raczej wymagający i trudny do opanowania. Pewnie dzięki temu można z nim wyczarować takie fajne i wyjątkowe rzeczy.

Nuty kwiatowe to podstawa wielu kompozycji, trudno sobie wyobrazić perfumy bez kwiatów. To Ty decydujesz, czy kwiaty będą mocno wyeksponowane, czy tez przykryte, na przykład nutami drewna, wanilii czy żywic.

Świeże nuty zapachowe olejków eterycznych

Za świeże nuty zapachowe olejków eterycznych odpowiadają takie molekuły jak np. cytral, mentol, eukaliptol, kamfora czy też octan linalilu. Dlatego też świeżo pachną olejki miętowe (mięty pieprzowej jest bardziej świeży niż zielonej), Litsea cubeba, mirt cytrynowy, eukaliptusy, lawendy i lawandyny, bergamotka i inne cytrusy. Świeże nuty zapachowe to też olejki z igliwia pichty, choiny kanadyjskiej, świerku czarnego – te przywodzą na myśl produkty do kąpieli. Olejki kadzidłowe pachną świeżo, przy czym najbardziej polecam olejek kadzidłowy z Omanu – to pachnie jak gotowe perfumy na lato.

Odświeżające nuty zapachowe

Olejki zawierające kamforę, mentol i eukaliptol mają też dość silne właściwości odwaniające. Dawniej stosowano kadzidła kamforowe dla oczyszczenia pomieszczeń z zastanych zapachów. Olejki z kamforą w składzie to na przykład rozmaryn i lawenda spika. Olejek miętowy lub mentol stosuje się natomiast w recepturze aptecznej do maskowania zapachu innych składników.

Jak łączyć olejki dla efektu świeżości

Wymienione wcześniej olejki połącz z olejkami owoców cytrusowych, na przykład cytryny, pomarańczy. Olejek pomarańczy x10 jest tu bardzo wydajny i pozwala uzyskać efekt świeżych, soczystych owoców. Olejki grejpfrutowe są też bardzo świeże, przy czym grejpfrut biały jest bardziej wytrawny, a różowy bardziej bogaty. W ofercie sklepu znajdziesz wiele gotowych mieszanek o świeżym zapachu, na przykład Mace 04, która jest też proponowana w terapiach zatok i kataru (więcej w opisie mieszanki), lub mieszanka Kadzidłowiec 02.

Świeże nuty zapachowe w perfumach mogą być przyjemne, ale łatwo przeradzają się w efekt „mieszanki aromaterapeutycznej” lub preparatu do odświeżania toalety. Zachowaj umiar. Moja ulubiony olejek z tej grupy to galbanum, świeżak na sterydach 🙂

Nuty zapachowe żywiczne

W palecie twórcy naturalnych zapachów mam wonne żywice, absoluty z żywic i olejki eteryczne z żywic. Czym to się różni? Na przykład żywica kadzidłowca jest zbierana, sortowana i pakowana, przy czym czasem też rozdrabniana na proszek, dla wygody użytkowania. Nie jest poddawana żadnej innej obróbce. Natomiast absolut z żywicy powstaje przeważnie przez zalanie żywicy alkoholem, przefiltrowanie i odparowanie alkoholu. Dzięki temu w absolucie są tylko składniki rozpuszczalne w alkoholu. Nie ma w nim na przykład gum czy fragmentów kory. Olejek z żywicy powstaje w procesie destylacji żywicy.

Wonne żywice – leśne, słodkie, gorzkie

Żywice mają różne zapachy: żywica benzoinowa jest słodka, pachnie prawie jak wanilia (w kompozycji perfum bywa wręcz stosowana jako substytut wanilii). Ta żywica jest dobrym utrwalaczem perfum, to znaczy, że kompozycja z żywicą benzoinową w składzie utrzymuje się dłużej. Podobnie działa wiele innych żywic i żywicznych ekstraktów: balsam i olejek balsamu Peru, Tolu, opoponaks, olejki i inne ekstrakty z żywicy kadzidłowca i wiele innych. Wokół nut żywicznych można zbudować akord podstawy perfum (akord bazy).

Nuty żywiczne są świetne w budowaniu akordu świętego drewna, czyli sacred wood, kwiatowych i ambrowych. Więcej pomysłów podejrzyj w zestawach surowców do perfum ambra, gourmand, chypre. Sprawdź też posty:

Pozostałe zasady tworzenia perfum – techniczne wskazówki

Pracując z materiałami naturalnymi trzymaj się prostej proporcji:

  • baza: 10 kropli surowców o trwałym zapachu (sprawdź tag nuty bazy)
  • serce: 10 kropli surowców z grupy nut serca (tag nuty serca)
  • głowa: 10 kropli surowców o nietrwałym zapachu (tag nuty głowy)
  • spirytus 96% 5 ml
  • składniki wymieszaj w buteleczce – gotowe
  • jeśli chcesz zrobić więcej, po prostu pomnóż wszystko x 10

No i pamiętaj o BHP. Temat kompleksowo omówiony został w kursie: Olejki eteryczne – jak używać bezpiecznie, ale cenne wskazówki znajdziesz także w minikursie aromaterapii domowej 7 Kolorów – Niebieski. Jeśli natomiast wolisz czytać niż słuchać albo oglądać, sięgnij np. po e-booka Podstawy aromaterapii.