Olejek eteryczny buchu (Agathosma betulina)

Stosując olejki eteryczne, zawsze należy zapoznać się z łacińską nazwą rośliny, z której olejek został pozyskany. Olejek buchu pochodzić może z Agathosma betulina (opisywany w niniejszym poście), Agathosma crenulata lub mieszańców tych gatunków. Zasadnicza różnica w składzie olejków dotyczy zawartości pulegonu.

Pulegon jest naturalnym składnikiem olejków eterycznych. Najwięcej pulegonu zawierają: olejek mięty polej, buchu (Agathosma crenulata), a także kocimiętka. Niewielkie ilości pulegonu występują również w mięcie pieprzowej.

Pierwsze kontakty Europejczyków z buchu to wiek XVII i osadnictwo holenderskie na Przylądku Dobrej Nadziei. Osadnicy prędko przejęli od rdzennych mieszkańców umiejętność wykorzystywania leczniczego potencjału buchu. Stosowano suszone liście (kolki, wzdęcia, niestrawność, niepokój, przeziębienie), macerat octowy (złamania, zwichnięcia, rany) i brandy z buchu (trawienie, nudności, reumatyzm, stany zapalne układu moczowego, problemy z nerkami, przeziębienia).

Pod koniec XVIII w. herbatka buchu pojawiła się w Niderlandach, jako towar luksusowy, a w 1821 r. surowiec oficjalnie wprowadzono do medycyny europejskiej na kartach Farmakopei Brytyjskiej (British Farmacopoeia) jako środek moczopędny, głównie w formie naparów, tinktur i ekstraktów. Liście, pozyskiwane ze stanu naturalnego, suszono i eksportowano do Europy i Ameryki. Pierwsza destylacja olejku buchu na plantacji to rok 1968 r.

Buchu – pozyskiwanie i uprawa

Do 1995 r. eksploatowano krzewy z naturalnych siedlisk, często w sposób rabunkowy, uniemożliwiający naturalne wysiewanie się nasion (buchu potrzebuje 2 lat, by zregenerować się po cięciu i wydać nasiona, najkorzystniejsze jest pozyskiwanie surowca w cyklach 3-letnich). W 1955 r. podjęto próby uprawy buchu. Niestety, projekt zakończył się porażką, bowiem wybrano sadzonki o wysokiej zawartości pulegonu, czyli Agathosma crenulata (ze względu na niższe wymaganiach glebowe, niż Agathosma betulina). Z projektu zrezygnowano, ale niepożądanym skutkiem ubocznym było powstanie hybryd (krzyżówki między gatunkami). Jak obecnie wygląda uprawa buchu, można zobaczyć w galerii na stronie Buchu Moon. Jeśli chcesz jeszcze bardziej wczuć się w klimat ojczyzny buchu czy przeczytać o prastarych zwyczajach i posłuchać krótkiego wywiadu ze specjalistą, polecam zajrzeć do reportażu Bushman and Buchu: A uniquely South African story.

Buchu w dawnych lekospisach

Zalecenia Madausa, odnośnie stosowania buchu: do leczenia przewlekłego stanu zapalnego pęcherza moczowego, podrażnień cewki moczowej, dolegliwości prostaty i  pęcherza moczowego. Są również zalecane w przypadku przewlekłego reumatyzmu, niestrawności, opuchlizny i różnych chorób skóry. Bywa używany na przewlekłe krwotoki i zaburzenia miesiączkowania. W przypadku Hotentotów są  również używane jako środek leczący rany. Oprócz olejku eterycznego, w którym znajduje się diosfenol, liście zawierają glikozydową diosminę i hesperydynę. Diosfenolowi przypisuje się działanie moczopędne i przeciwzapalne liści buchu.
„Lehrbuch der biologischen Heilmittel”

W amerykańskich  lekospisach podkreślano leczniczą rolę liści buchu w chorobach nerek (Ellingwood / Uri), a ponadto działanie stymulujące pracę nerek, przy stanach podrażnienia pęcherza moczowego, cewki moczowej, stanie zapalnym pęcherza moczowego, zapaleniu miedniczek nerkowych oraz rzeżączce.

W brytyjskiej Farmakopei buchu miało też zastosowanie jako roślina antyseptyczna, lekko moczopędna, głównie używana przy wszelkich stanach zapalnych układu moczowego, w formie ekstraktu, naparu lub tinktury (The British Pharmaceutical Codex 1911).

Buchu – składnik preparatów vintage

W XIX w. suszone liście buchu stosowane były na dość dużą skalę, a preparaty z buchu w składzie były bardzo popularne. Napary, tinktury i ekstrakty stosowano przy stanach zapalnych układu moczowego, często razem z mącznicą, pieprzem kubeba, olejkiem sandałowym, jagodami jałowca oraz balsamem copaiba. W handlu dostępnych było wiele gotowych medykamentów z ekstraktem buchu, m.in. eliksir Helmbolda, Buchu-paiba i inne.

Co to takiego pieprz kubeba – zobacz w poście Wielki powrót pieprzu kubeba na Herbiness.

Buchu to prawdziwa gwiazdą dawnego przemysłu leczniczego, a produkty z buchu w składzie reklamowano często w malowniczy sposób. Przykład reklamy z tamtej epoki preparatu z buchu o nazwie buchu-paiba można zobaczyć na stronie East Caroline University. Warto jednak pamiętać, że choć reklamowane specyfiki oparte były na zaleceniach z lekospisów i farmakopei, to nie istniał żaden podmiot kontrolujący jakość, skład i działanie reklamowanych preparatów.