Olejek eteryczny kocanek włoskich (Helichrysum italicum)

Jeśli wydaje się Tobie, że olejek eteryczny kocanek włoskich Helichrysum italicum pachnie jak zupa albo coś związanego z kotami, to nie o takie kocanki tutaj chodzi. Ten post jest o kocankach włoskich, które pachną jak rozgrzana słońcem Korsyka, jak gorące skały, suche zioła, miód, piasek i odrobina morza. Zapach jest silny i trwały. O kocankach, w których można się po prostu zakochać.

Kocanki – różne gatunki, różne olejki

Rodzaj kocanki to ponad 500 gatunków, więc to nic dziwnego, że kocanki mogą się pomylić. W ofertach sklepów z olejkami eterycznymi jest co najmniej kilka różnych olejków kocanek włoskich, przy czym różnice w metodzie destylacji czy też kraj pochodzenia, mają wpływ na zapach olejku. Niekiedy miodowym, ziołowym nutom, towarzyszą lekkie nuty głowy.

Dla utrudnienia, bez trudu można kupić olejki z Helichrysum bracteiferum Humbert oraz Helichrysum gymnocephalum, pochodzące z Madagaskaru – są to niedrogie olejki eteryczne, o zapachu przywodzącym na myśl eukaliptusy. Eukaliptusowe kocanki nie mogą jednak zastąpić tych miodowych,  ze względu na skład biochemiczny.  Tylko kocanki włoskie zawierają unikalne w świecie roślin molekuły: diketony zwane italidionami. 

Bywają też olejki kocanek włoskich rzeczywiście pachnące curry…

kocanki-grafika-Helichrysum_stoechas.jpg
Absolut oraz olejek eteryczny wytwarzane są nie tylko z kocanek włoskich (Helichrysum italicum lub angustifolium), ale także z Helichrysum stoechas. Grafika tego ostatniego jest autorstwa Elizabeth Blackwell (1707-1758), szkockiej ilustratorki botanicznej, najbardziej znanej z publikacji “A Curious Herbal” wydawanej w latach (1737-1739). Było to źródło informacji o roślinach Nowego Świata dla lekarzy i farmaceutów.

Zastosowanie terapeutyczne olejku kocanek włoskich:

Podobnie jak olejek balsamu Copaiba, olejek kocankowy należy do grupy olejków eterycznych łagodnych dla skóry, czyli  można go stosować punktowo w stężeniu 100% (przy siniakach i kontuzjach – zalecenia aromaterapeutyczne).

Olejek kocanek włoskich:

  • przyspiesza gojenie ran, leczy stany zapalne skóry, egzemy. Dla wzmocnienia działania możesz połączyć go z olejkiem lawendowym, geranium, wetiwerowym, paczuli, cyprysowym, cedrowym oraz rumianku rzymskiego
  • ma działanie przeciwalergiczne, również w połączeniu z olejkiem sandałowca i rumianku niemieckiego (inna nazwa: niebieskiego, pospolitego)
  • w leczeniu artroz, ponadto koi bóle stawów i mięśni. Warto połączyć go z olejkiem golteriowym lub copaiba
  • jest stosowany w leczeniu żylaków, cery naczynkowej, pajączków, również przy siniakach, krwiakach, a nawet zakrzepach
  • także w infekcjach dróg oddechowych, astmie katarze siennym i zapaleniu zatok
  •  przy zapaleniu jelita grubego
  • ponadto ma działanie uspokajające, koi nerwy

Olejek kocanek włoskich – skład a zastosowanie

Dominującym składnikiem olejku kocanek włoskich mieszanina monoterpenów z wysokim udziałem octanu nerylu (jest to ester nerolu). Octan nerylu wspomaga regenerację skóry, ma działanie antybakteryjne oraz przeciwzapalne i wpływa na skórę odmładzająco.

Octan nerylu jest pochodną nerolu, pachnie kwiatowo i słodko. Nerol to monoterpen, znany najlepiej z olejku Neroli (kwiatów gorzkiej pomarańczy). Nerol pachnie kwiatowo, przypomina róże.

Ketony w olejku kocanek włoskich i innych olejkach eterycznych

O wyjątkowym działaniu na skórę decyduje również obecność italidionu I oraz italidionu II, molekuł z grupy di-ketonów. Olejek kocanek włoskich jest jedynym naturalnym źródłem tych molekuł. Pełne nazwy tych substancji to 4,6,9-trimethyl-8-decene-3,5-dione (italidion I) oraz 2,4,6,9-tetramethyl-8-decene-3,5-dione (italidion II). Italidionom przypisuje się rolę silnego stymulatora regeneracji i gojenia skóry.

Obecności ketonów w olejkach eterycznych często sprawia, że są one szczególnie cenne dla skóry. W jaśminie – jasmon, w geranium oraz buchu – isomenton. Do grupy ketonów należą też karwon (w kminku i mięcie zielonej), werbenon (rozmaryn chemotyp werbenonowy), a także pulegon (w mięcie polej). Łatwo zauważyć, że nazwy ketonów kończą się na ”on”. Jedynym wyjątkiem jest kamfora.

 

Italidiony – działanie olejku kocanek w kosmetykach

Olejek eteryczny kocanek włoskich przyspiesza gojenie ran, ustępowanie siniaków, krwiaków, a także stanów alergicznych.

Ponadto olejek hamuje rozpad elastyny i kolagenu. Pod wpływem różnorodnych czynników, w tym działania promieni słonecznych, dochodzi do aktywacji enzymów kolagenazy i elastazy. Prowadzi to rozpadu kolagenu i elastyny, w efekcie pojawiają się oznaki starzenia skóry (czyli zmarszczki i utrata jędrności). Olejek kocanek włoskich hamuje enzymy kolagenazę i elastazę. Podobne właściwości mają olejki mirrowy, palmaroza, elemi, kadzidłowiec oraz absolut jaśminowy.

Olejek kocanek włoskich należy do grupy olejków stosowanych w leczeniu żylaków i hemoroidów. Do grupy należą również olejek cyprysowy, neroli, cytryny, grejpfruta, geranium, drzewka herbacianego i kajeputowego, niaouli oraz paczula.

Olejek kocanek włoskich w kosmetykach

Do pielęgnacji i leczenia skóry:

  • zwiotczałej, zmęczonej, ze zmarszczkami i oznakami starzenia
  • trądzikowej, z infekcjami bakteryjnymi i grzybicznymi
  • przy łuszczycy i egzemach
  • przyspiesza gojenie ran i ustępowanie stanów zapalnych
  • zastosowany w trakcie gojenia rany, zmniejsza widoczność blizn, również blizn trądzikowych
  • w kremach na żylaki oraz maściach na hemoroidy

Nie tylko olejek kocanek włoskich – hydrolat kocankowy i wywary

W preparatach leczniczych i kosmetycznych warto również sięgać po hydrolat kocankowy oraz wywary z ziela kocanek, w tym również rosnących w Polsce kocanek piaskowych.

Zaletą ziołowych wywarów jest obecność całej gamy składników nielotnych, które nie znajdują się w olejku eterycznym. W kocankach występuje wiele cennych dla kosmetologii i fitoterapii molekuł, m.in.kwas ursolowy z grupy trójterpenów. Opis właściwości kocanek dostępny jest na stronie dr Różańskiego.

 

„A Courious Herbal” – ciekawa historia powstania zielnika
Elizabeth_Blackwell-portret.jpg
Publikacja “A Curious Herbal” powstała w dość dziwnych okolicznościach. Mąż Elizabeth Blackwell, Alexander, przebywał w więzieniu za długi, w które wpadł po otrzymaniu kar pieniężnych za nieuczciwe praktyki zawodowe (problemy miał najpierw, praktykując medycynę, a potem prowadząc wydawnictwo). Elizabeth z małym dzieckiem, pozbawiona wsparcia rodziny (poślubiła męża w tajemnicy) i środków utrzymania, podjęła się wykonania ilustracji do publikacji opisującej rośliny z Nowego Świata dla przedstawicieli zawodów medycznych. Chociaż uczyła się rysunku, nie była botanikiem i nie znała się na medycynie. Rysunki przynosiła mężowi do więzienia, który uzupełniał je o nazwy łacińskie oraz inne informacje. Publikacja odniosła sukces, w tym komercyjny, i Alexander wyszedł na wolność. Wkrótce wpadł znowu w długi, tym razem przez wystawny tryb życia i musiał opuścić Londyn, udając się do Szwecji, gdzie zajął się swoją wcześniejszą pasją – rolnictwem i prowadził różne eksperymenty. Wiodło mu się zawodowo na tyle dobrze, że został nawet nadwornym lekarzem króla Fryderyka I. Zaczął interesować się dyplomacją i próbował dążyć do zacieśnienia więzów politycznych między Wielką Brytanią, Szwecją i Danią, co jednak skończyło się dla niego nieszczęśliwie – został oskarżony o zdradę i stracony w momencie, kiedy wierna żona miała dołączyć do niego w Szwecji. O dalszym życiu Elizabeth prawie nic nie wiadomo. Zmarła i została pochowana w Londynie.
Kocanki piaskowe
kocanki_Helichrysum_arenarium.jpg
Na rycinie rosnące również w Polsce kocanki piaskowe. Na stronie dr. Różańskiego możemy przeczytać o tradycyjnych zastosowaniach leczniczych kocanek: “ w niewydolności wątroby, zastojach żółci, kamicy żółciowej, żółtaczce, uszkodzeniu miąższu wątroby, w stanach zapalnych układu żółciowego, w zaburzeniach trawienia po usunięciu pęcherzyka żółciowego. Wyciągi z kocanki wywierają dość silne działanie moczopędne, przeciwartretyczne i odtruwające, dlatego są zalecane w terapii dny, zatruć i obrzęków. Pobudzają funkcje sekrecyjne trzustki".
Hydrolat kocankowy
Alambic_epicier.jpg
W procesie destylacji surowców aromatycznych wytwarzany jest olejek eteryczny oraz hydrolat - "woda kwiatowa", zawierająca cząsteczki olejku rozproszone w wodzie oraz inne, lotne substancje charakterystyczne dla rośliny, które są rozpuszczalne w wodzie, jak na przykład lotne kwasy organiczne. Profil działania hydrolatów jest bardzo podobny do znanego z olejku eterycznego. Otrzymywany z kocanek włoskich hydrolat charakteryzuje pH 3,5-3,8. Jest on stabilny i ma trwałość ok. 2 lata. Hydrolat kocanek włoskich ma zastosowanie: w przypadku wystąpienia krwiaków, teleangiektazji, siniaków przy kontuzjach, przemęczeniu mięśni, w formie okładów, kompresów, mgiełek, żeli i kremów podobnie, jak olejek eteryczny kocankowy, hydrolat działa przeciwzapalnie, przyspiesza gojenie ran, również pooperacyjnych oraz tatuaży stosowany w trakcie gojenia rany, zmniejsza widoczność blizn korzystny w kosmetykach dla skóry trądzikowej, tłustej, dojrzałej, zastosowany jako płyn do płukania ust leczy stany zapalne dziąseł (stężenie 100% -50%, mieszanina z wodą lub wywarem ziół saponinowych lub garbnikowych) Stosowany wewnętrznie wspomaga proces oczyszczania organizmu z toksyn, szczególnie w połączeniu z innymi ziołami wątrobowymi. Przy przyjmowaniu wewnętrznym

Olejek kocanek włoskich – charakterystyka

Metoda otrzymywania: destylacja kwiecia kocanek włoskich (Helichrysum italicum).

Kraj pochodzenia: najczęściej Bałkany, Korsyka, Italia

Wygląd: bladożółty, tłusty płyn.

Zapach: silny, złożony, przyjemny, chociaż same nuty głowy niekoniecznie są przyjemne przy dużym stężeniu. Nieoczywista, słodka, jakby miodowa woń wymaga od odbiorcy pewnej wyobraźni, żeby mógł ją w pełni docenić. Ponadto posiada unikalne słodko-kwiatowe i herbaciane nuty o duże trwałości. Dobrze komponuje się z różnymi zapachami oraz modyfikuje wiele owocowych zapachów w przemyśle perfumeryjnym i spożywczym.

Warto łączyć z: rutą, rumiankiem, cytrusami, olejkami z wysoką zawartością geraniolu, nerolu, labdanum, lawendą, mimozą, mchem dębowym, szałwią muszkatołową. Daje ciekawe efekty w bazach m.in. ambrowych, szyprowych, liliowych, konwaliowych i różanych.

Olejek kocanek włoskich – bezpieczeństwo stosowania

  • brak znanych czynników ryzyka i przeciwwskazań,
  • nie jest fototoksyczny,
  • status GRAS (jest na liście dodatków do żywności generalnie uważanych za bezpieczne przez amerykańską FDA).

Główne składniki:

  • octan nerylu
  • alfa-pinen
  • alfa-cedren
  • olejki kocanek włoskich to mieszanina ponad 40-tu komponentów, a proporcje są bardzo zmienne. Charakterystyczna jest obecność octanu nerylu oraz diketonów

Alergeny:

  • około 7% limonen
  • linalol 3%
  • cynamonian benzylu 0,2%

Przepis:

Mieszanka do inhalacji odblokowująca drogi oddechowe i uszy

Warto wiedzieć przed zakupem: .

Olejki w sklepie patronackim:

Kocanki włoskie Bośnia Hercegowina olejek eteryczny Herbiness

 

 10% Kocanki włoskie Bośnia olejek eteryczny  w oleju jojoba

Korsykańske kocanki 100% olejek eteryczny Herbiness

10% Korsykańskie kocanki w oleju kokosowym frakcjonowanym

Rumianek niebieski 100% olejek eteryczny Herbiness

 

Patronem Aromastrony jest sklep z olejkami eterycznymi Herbiness (Herbisklep). Oferuję tam prawdziwe olejki eteryczne, prawidłowo oznakowane i starannie wyselekcjonowane zgodnie z moją rozległą wiedzą z zakresu fitoterapii. Aktualnie w sklepie kolekcja ponad 70 olejków eterycznych. Zbliżamy się do 100.

Olejek eteryczny kocanek – różne gatunki kocanek

Olejek eteryczny otrzymywany jest najczęściej z kocanek włoskich (H. italicum lub synonimicznie H. angustifolia) albo H. stoechas. Występują też podgatunki H. italicum, z których pozyskuje się olejki eteryczne: H. italicum subsp. italicum oraz subsp. microphyllum. Bardzo często zbierane i przetwarzane są one razem.

Poszczególne olejki kocanek bardzo trudno jest rozróżnić, podobnie jak same rośliny w obrębie gatunku i podgatunku. Nawet botanicy nie są do końca zgodni co do podziału i nomenklatury (niektórzy uważają H. angustifolia za synonim, ale tylko H. italicum subsp. italicum).

Jak wiele mamy różnych kocanek oraz częsty brak konsensusu co do ich nazewnictwa dobrze widać na stronie The Plant List, kolaboracji ogrodu botanicznego Kew i Missouri.

Problemy z identyfikacją roślin w botanice

Nie jest to zresztą wcale rzadkie zjawisko w botanice. Aż do momentu wprowadzenia  do użycia na szerszą skalę technologii identyfikacji roślin zwanej DNA barcoding (nazwa wzięła się od skanera kodów w supermarketach – bo podobnie ma działać ta technologia: DNA danej rośliny porównywane jest z biblioteką DNA i na tej podstawie określana jest przynależność do kategorii botanicznej) kilkanaście lat temu problemy z identyfikacją gatunków na podstawie cech morfologicznych były jeszcze większe. Sprawy na pewno nie ułatwia naukowy… wandalizm. Wiele osób chce zobaczyć swoje nazwisko uwiecznione w nazwie botanicznej danej rośliny i stara się doprowadzić do opublikowania tej nazwy i opisu rośliny swojego autorstwa za wszelką cenę.

Kocanki czy kocanka?

Warto też zauważyć, że w języku polskim używamy tradycyjnie i prawidłowo na określenie tych roślin formy liczby mnogiej: kocanki, a nie kocanka. Jest to jeden z nielicznych takich przypadków w nazewnictwie botanicznym, co może przysparzać trudności i dlatego w literaturze fachowej jak i ogólnej możemy spotkać się czasami także z formą: kocanka. Używanie niepoprawnej nazwy jest objawem naturalnej tendencji użytkowników do ujednolicania i języka potocznego. Forma „kocanka” występuje zresztą nie tylko w publikacjach z ostatnich lat, ale nawet sam Gerhard Madaus, na początku rozdziału poświęconym kocankom, przytacza po polsku nazwę „kocanka”.

Jak ustalić nazwę botaniczną w języku polskim

Postanowiłam zapytać o zdanie eksperta, dr. Dominika Wróbla.

Nazwy botaniczne w językach narodowych, a nie tylko łacińskie, powinny być ustalone w oparciu na przykład o: flory krajowe, monografie lub tzw. checklisty. To ostatnie jest najlepszym wyjściem, bo to z reguły prace najbardziej aktualne. Polecam przejrzeć bazę danych IB PAN w Krakowie. Nazwa rodzajowa kocanka nie jest mi znana. Kocanki włoskie to gatunek uprawowy, inny niż rodzime dla Polski kocanki piaskowe.

Dr Dominik Wróbel to prorektor ds. studiów PWSZ im. Stanisława Pigonia w Krośnie, przyrodnik, botanik i siedliskoznawca. Katalog zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej dostępny jest tutaj, a na tej stronie jest opis profilu księgozbioru IB PAN w Krakowie.

Kocanki włoskie zdjęcie.

Właściwości terapeutyczne:

  • przeciwbólowy,
  • przeciwzakrzepowy,
  • przeciwzapalny,
  • przyspieszający gojenie i zabliźnianie ran
  • korzystny przy problemach układu krążenia
  • moczopędny,
  • wykrztuśny, upłynnia śluz
  • upłynniający śluz,

Zastosowanie terapeutyczne:

  • ból mięśni i stawów
  • siniaki, krwiaki, stłuczenia
  • rany,
  • kaszel
  • flegma oskrzelowa,
  • zapalenie błon śluzowych nosa,
  • skurcze mięśni,
  • reumatyzm, artretzm
  • żylaki i hemoroidy
  • problemy z układem krążenia,
  • trądzik,
  • grypa,
  • atopowe zapalenie skóry,
  • łuszczyca.

Bibliografia

About Elizabeth Blackwell (1707-1758), dostęp 07.06.2019
Arctander, Steffen (1960): Perfume and Flavor Materials of Natural Origin
Ascrizzi, Roberta / Flamini, Guido / Fraternale, Daniele (2017): The antiaging properties of Helichrysum italicum (Roth) G.Don essential oil: collagenase and elastase inhibition activities, w: 112° Congresso della Società Botanica Italiana – IV International Plant Science Conference (IPSC)
Buckle, Jane (2016): Clinical Aromatherapy. Essential Oils in Healthcare. Third Edition
Catty, Suzanne (2001): Hydrosols. The Next Aromatherapy
Chodera, Janina (2015): Rodzina i rodzaj – biologiczne jednostki taksonomiczne w Słowniku języka polskiego pod redakcją Mieczysława Szymczaka, w: Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza
Peace Rhind, Jennifer (2012): Essential Oils: A Handbook for Aromatherapy Practice. Second Edition
Price, Shirley / Price, Len (wyd.) (2012): Aromatherapy for Health Professionals
Tisserand, Robert / Young, Rodney (2014): Essential Oil Safety. Second Edition
Worwood, Valerie Ann (2016): The Complete Book of Essential Oils and Aromatherapy. Revised and Expanded

Zdjęcia i ilustracje spoza kolekcji własnej – źródła i informacje o licencji

Helichrysum stoechas – grafika Blackwell, Elizabeth Blackwell – portret, kocanki włoskie – zdjęcie, kocanki piaskowe – grafika,

 

Facebook Instagram
Tags: