Olejek z bergamoty (Citrus bergamia)

Przez lata bergamotka kojarzyła mi się głównie z herbatą. Zapach bergamotki to zapach cytrusowy, ale z aurą tajemnicy – bardziej skomplikowany niż cytryny i pomarańcze. Awansowała jednak do roli domowego Panaceum, to obowiązkowy składnik w domowej aromaterapii, do perfum botanicznych, a co bardziej spektakularne,  jest niezbędna przy wytwarzaniu płynu do „Fontanny Młodości”.

 

Olejek z bergamotki czyli z czego?

Samo pochodzenie bergamoty. zwanej też bergamotką owiane jest tajemnicą. Niektórzy doszukują się go w Chinach, inni w Grecji, Turcji lub na Wyspach Kanaryjskich. Być może doszło do spontanicznej krzyżówki gorzkiej pomarańczy z cytryną lub limonką. Być może to efekt mutacji. Pełna nazwa łac. rośliny to Citrus aurantium bergamia.

Pierwsze uprawy powstały na południu Włoch, w regionie Kalabria. Z Kalabrii pochodzi aktualnie znakomita większość olejku bergamotowego. Tradycja produkcji olejku sięga poł. XVII w. W tamtych czasach ytłaczany był ręcznie w taki sposób:

  • owoce pokrój na pół i usuń miąższ,
  • połóż przed sobą gąbkę
  • ugniataj skórki w dłoniach, by uwolnić olejek ze zbiorniczków w skórce – olejek ma tryskać na gąbkę
  • nasączoną gąbkę wyciśnij, płyn zostaw do ustania,
  • kiedy sok oddzieli się od olejku, zlej olejek
  • gotowe

Proces przedstawiony jest na fotografiach na stronie Bergamotto di Reggio Calabria.

Do produkcji 1 litra potrzeba było aż 200 kg surowca. Zajęcie jest pracochłonne, a olejek nie tak łatwo oddzielić od innych płynów, zawartych w cytrusowej skórce. Ułatwieniem jest zastosowanie centryfugi.

Zmechanizowano ten proces dopiero sto lat później i dzięki tej innowacji można było zwiększyć wydajność pracy. Ale i tak to najdroższy z olejków cytrusowych ze skórki.

Z liści drzewek cytrusowych wytwarza się olejki petitgrainowe. Wykorzystuje się również kwiaty – chyba znasz neroli (z kwiatów pomarańczy gorzkiej).

Tradycyjne stosowanie bergamoty

 We włoskiej medycynie ludowej  wykorzystywano ją do

  • Zwalczania pasożytów, przy gorączce.
  • Pomocniczo przy stanach zapalnych jamy ustnej, do leczenia migdałków, w nieżytach układu oddechowego.
  • Do leczenia stanów zapalnych skóry, środek antybakteryjny, antyseptyczny, przyspieszający gojenie się ran.
  • W stanach zapalnych dróg moczowych, przy upławach, rzeżączce.

Badania naukowe potwierdziły właściwości zasadność takiego zastosowania, a w szczególności:

  • potencjał antybakteryjny i antygrzybiczny olejku
  • działanie przeciwzapalne
  • działanie przeciwbólowe
  • przeprowadzono również liczne badania kliniczne, dokumentujące wpływ olejku bergamotki na układ nerwowy

Olejek bergamotowy w aromaterapii- działanie relaksujące i antydepresyjne

W badaniach klinicznych wykazano, że wdychanie olejku bergamotki redukuje stres podczas pobytu w szpitalu czy gabinecie stomatologicznym, a także stres związany z pracą. Taka inhalacja obniża poziom kortyzolu, poczucie zmęczenia, napięcie nerwowe oraz ułatwia osiąganie stanu relaksu. Podobne właściwości mają olejki kojarzone z zapachem lasu. Sprawdź post Kąpiele leśne.

Ponadto obniża tętno i ciśnienie krwi, a także obniża poziom odczuwanego bólu.

Wykazano też, że naturalny olejek z bergamoty i cytryny podnoszą poziom serotoniny i dopaminy. Ponadto poprawia procesy asocjacyjne.

Inne olejki eteryczne o działaniu przeciwdepresyjnym

Działanie antydepresyjne wykazuje również szereg innych olejków, m.in. szałwia muszkatołowa, ylang-ylang, sandałowiec, majeranek, petitgrain. Natomiast dla zmniejszenia stresu i lęku w środowisku szpitalnym, najczęściej proponowane są lawenda i pomarańcza słodka. Zobacz mieszankę Floryda 03 – ten zapach to radość i optymizm, poprawia nastrój, wypróbowany w domu i w warunkach szpitalnych.

Olejek z bergamoty – aromaterapia

 

Olejek z bergamoty oprawia przewodnictwo nerwowe w kończynach (zastosowanie przy niedowładach, paraliżach). Może hamować zmiany w tkance łącznej i mięśniowej. Działa przeciwzapalnie i regenerująco na migdałki. Może wykazywać działanie immunostymulujące. Jest też polecany przy niedociśnieniu, fibromialgii, stanach zapalnych, niestrawności, bólach głowy, trudnościach z zasypianiem oraz korzystnie wpływa na skórę z egzemą lub wypryskami (cera trądzikowa). Stosowany jest również w stomatologii, jako czynnik odkażający.

Olejek z bergamotki – zastosowanie w aromatyzacji żywności

Największą sławę bergamotka zawdzięcza  przemysłowi  spożywczemu:  służy zwłaszcza do aromatyzacji napojów, a najsłynniejszym przykładem jest tutaj powszechnie znana herbata Earl Grey.

Warto wiedzieć, że olejek eteryczny z bergamotki jest  jednym z najbezpieczniejszych olejków eterycznych, stosowanych doustnie. Nadaje napojom świeżość, w smaku jest gorzkawy. Tłumi brzydkie zapachy.

Produktem ubocznym przy tłoczeniu olejków cytrusowych jest sok. Sok bergamotki do tej pory wykorzystywany był jako surowiec do produkcji kwasku cytrynowego, jednak niedawno dostrzeżono w nim leczniczy potencjał. Posiada m.in. właściwości przeciwzapalne.

Earl Grey, Lady Grey i inne aromatyzowane herbaty

Według tradycyjnych przekazów, herbatka Earl Grey  to mieszanka czarnych herbat aromatyzowana bergamotką. Jej nazwa  pochodzi od nazwiska brytyjskiego arystokraty, XIX-wiecznego premiera Wielkiej Brytanii, Charlesa Greya, który  otrzymał  tę aromatyczną herbatę w prezencie.

Wersji tej historii jest co najmniej kilka. Natomiast bezspornym faktem jest jedynie to, że aromatyczna herbata o dźwięcznej nazwie zyskała ponadczasową popularność i doczekała się wielu wariacji na swój temat m.in. z płatkami róży lub jaśminem.

Może Cię zainteresować:

Monografia pomarańczy słodkiej

Monografia mandarynki

 

Olejek tłoczony a olejek z destylacji – różnice

Cytrusowe olejki  można pozyskiwać metodą tłoczenia lub metodą destylacji. W wyniku tłoczenia skórek cytrusowych zyskuje się produkty kolorowe: z pomarańczy  pomarańczowy, z cytryny żółtawy, z bergamotki  w zielonym kolorze (oliwkowa zieleń, dzięki zawartości chlorofilu i karotenów).

Jeśli cytrusy zostaną poddane destylacji, uzyskane produkty są bezbarwne.

Dzieje się tak dlatego, że molekuły odpowiedzialne za zabarwienie nie są lotne z parą wodną. Bez trudu rozróżnisz olejek eteryczny z bergamoty tłoczony od destylowanego, wystarczy ocenić kolor.

Nielotne molekuły olejku bergamotkowego tłoczonego stanowią około 4-7%. Są to pigmenty, woski, kumaryny i furanokumaryny (psoralen, bergapten i inne).

Furanokumaryny – działanie na skórę

Olejek z bergamoty tłoczony określany jest jako „fototoksyczny”, fotouczulający (chociaż jest to w tym przypadku błędne określenie, bo fotoalergia to inne zjawisko), czy też fotouwrażliwiający. Jeśli nałożysz go bezpośrednio na skórę i w ciągu kilkunastu godzin będziesz eksponować skórę na słońcu lub w solarium, może dojść do reakcji chemicznej w skórze. Czasem do zmian może dojść nawet na skórze przykrytej cienkim ubraniem.

Do reakcji chemicznej może dojść  już po 15 minutach. Największa wrażliwość na promieniowanie następuje po 30 minutach, a do 2 godzin od kontaktu. Zmiany skórne przypominające oparzenie mogą pojawić się z opóźnieniem do 24 godzin, na obszarze skóry wystawionej na działanie promieni słonecznych. Największe nasilenie reakcji zapalnej następuje po 72 godzinach. Wynikiem jest hiperpigmentacja, utrzymująca się nawet przez wiele lat.

Zjawisko uszkodzenia skóry pod wpływem olejku z bergamoty opisano po raz pierwszy w 1916 roku. Zaobserwowano intensywne przebarwienia skóry po użyciu wody kolońskiej w słoneczne dni. Związek z użyciem olejku został wyjaśniony, a zjawisko zyskało własną nazwę – „Berloque dermatitis”.

W związku z tym do pielęgnacji skóry i w przemyśle kosmetycznym stosuje się obecnie olejek z destylacji, czyli wolny od furanokumaryn.

Fototoksyczność, hiperpigmentacja i repigmentacja

Hiperpigmentacja wynika z faktu, że pod wpływem działania substancji fototoksycznej dochodzi do sieciowania (ang. crosslinking) DNA keranocytów z DNA melanocytów. Wzrasta intensywność tworzenia komórek skórnych z nadprogramową ilością melaniny. Melanina zostaje wbudowana w strukturę keranocytów.

Może mieć to zastosowanie w leczeniu chorób skóry, zwłaszcza w repigmentacji skóry dotkniętej odbarwieniami w wyniku bielactwa lub łuszczycy.  Należy pamiętać, że nie wolno podejmować na własną rękę takich działań, tylko pod okiem specjalisty ze względu na potencjalne skutki uboczne.

Furanokumaryny występują nie tylko w owocach cytrusowych. Znajdują się np. w selerze, arcydzięglu, pasternaku czy barszczach.

Powiązane z tematem:

Olejki fototoksyczne (cytrusowe) – wpis blogowy

Naturalny olejek bergamotowy tłoczony

Wygląd: zielony płyn o bogatym zapachu i wysokiej trwałości ( to najtrwalszy z cytrusowych olejków eterycznych).

Zapach: piękny zapach cytrusowy z nutami kwiatów, na początku bardzo bogaty, słodko-owocowy, potem ziołowy i jakby balsamiczny. Może przypominać słodyczą tytoń lub szałwię muszkatołową. Świeżość zawdzięcza terpenom oraz niewielkim ilościom citralu i aldehydów. Znakomicie komponuje się z większością zapachów, ma zdolność scalania i upiększania kompozycji.

Warto łączyć z: innymi składnikami cytrusowych wód kolońskich, perfum szyprowych czy fougère, którym nadaje słodyczy. W odróżnieniu od innych olejków cytrusowych,  może działać jak fiksator (utrwalacz zapachu), jeśli zostanie użyty w perfumach w dużej ilości.

Olejek destylowany

Wygląd: przezroczysty płyn, uzyskany w procesie destylacji skórek cytrusowych lub tłoczonego olejku bergamotkowego.  Stosowany jest najczęściej w kosmetykach.

Zapach: jest nieco zubożoną wersją zapachu olejku tłoczonego, pachnie cytrynowo, słodkawo i świeżo.

Wody kolońskie – krótka historia

Rozpoczyna się ona na początku XVIII w., kiedy to włoski twórca perfum Johann Maria Farina stworzył nowy zapach (najprawdopodobniej zainspirowany jakąś starszą recepturą) i nadał mu nazwę na cześć swojego miejsca zamieszkania – niemieckiej Kolonii (fr. Cologne): Eau de Cologne, czyli woda kolońska. Z biegiem lat kompozycja oparta na cytrusach przypominających twórcy jego włoską ojczyznę stała się bardzo popularna.

Cudowna woda i Czterech Złodziei, co chronią przed dżumą

Natomiast pod koniec XVIII w. Wilhelm Muelhens otworzył nawet niewielką fabrykę przy ul. Glockengasse w Kolonii produkującą wodę kolońską, aqua mirabillis, której formuła owiana była tajemnicą. Podobno receptura została Muelhensowi podarowana przez mnicha kartuskiego w prezencie ślubnym. Ta „cudowna woda” przeznaczona była do użytku zarówno zewnętrznego, jak i wewnętrznego. Przez pewien czas sprzedawana była nawet pod szyldem Farina.

Czy spożywanie wody kolońskiej (obecnie rozumianej jako woda toaletowa, czyli kilkuprocentowy alkoholowy roztwór olejków eterycznych w alkoholu o stężeniu ok. 80%) nie brzmi dziś dość egzotycznie? Nie, jeśli weźmiemy pod uwagę, że kiedyś przypisywano jej nawet moc chronienia przed pomorem czy też zarazą (najsłynniejsza taka plaga to Czarna Śmierć). Podobne działanie przypisywano innej słynnej olejkowej mieszance – Czterech Złodziei.

W 1810 r. Napoleon (okupujący niemieckie terytoria) wydał dekret, który nakazywał, żeby wszystkie preparaty stosowane wewnętrznie miały podane składy. W związku z tym Muelhens zaczął sprzedawać swoją wodę kolońską tylko do użytku zewnętrznego, żeby skład pozostał objęty tajemnicą. Do dzisiaj można kupić wodę kolońską o nadal owianej tajemnicą recepturze pod nazwą  4711 Original Eau de Cologne. (niem. siebenundvierzig-elf). Tym razem w nazwie znalazł się numer domu, w którym w Kolonii działał Wilhelm Muelhens.

Floryda – najpopularniejsza woda kolońska w XIX-wiecznych Stanach Zjednoczonych

W 1808 r. cytrusowa woda kolońska uniseks o nazwie Floryda została wprowadzona na rynek amerykański przez firmę Murray and Lanman. W oryginalnym składzie był olejek bergamotkowy, cytrynowy, lawendowy, goździkowy i cynamonowy.

Jeszcze w ponad 100 lat od pojawienia się oryginalnej Florydy w sprzedaży, zapach opisywano jako ulubiony i typowy dla Amerykanów, mieszanka nadal jest do nabycia, co świadczy o jej wyjątkowości i ponadczasowości. Doczekała się też różnych wersji np. chińskiej Two Girls Florida Water. Zainteresowanym tematem polecam tę ciekawą recenzję współczesnego produktu i reakcje, jakie budzi u rodowitego Amerykanina z Florydy.

Mogą Cię zainteresować:

Wpis blogowy o historii mieszanek złodziejskich: Siedmiu złodziei czy czterech aptekarzy?

Kurs perfumerii Jak zrobić perfumy –  Wody kolońskie

bergamotka-grafika.jpg
Grafika przedstawiająca owoc bergamotki pochodzi z "An illustrated encyclopædic medical dictionary. Being a dictionary of the technical terms used by writers on medicine and the collateral sciences, in the Latin, English, French and German languages" z 1890 r.
Grafika pochodzi z książki "Köhler's Medizinal-Pflanzen" autorstwa niemieckiego lekarza i chemika Hermanna Adolpha Köhlera (1834-1879), edytowanej i wydawanaej po śmierci autora pod koniec XIX w.
Earl Charles Grey (1764–1845), premier Wielkiej Brytanii w latach 1830-1834. Jego nazwiskiem nazwano aromatyzowaną bergamotką herbatkę, która okazała się ponadczasowym hitem i doczekała różnych wersji. Najbardziej znana jest Lady Grey znanego brytyjskiego producenta herbat, firmy Twinings. Lady Grey jest delikatniejsza, jak na damę przystało i aromatyzowana cytryną oraz pomarańczą.
XVIII-wieczna malowana, szklana butelka po olejku bergamotkowym niemieckiej produkcji. Dziś olejek przechowywalibyśmy w butelce z ciemnego szkła i w chłodnym miejscu bez dostępu światła, żeby chronić go przed utlenieniem się.
Maszyna do tłoczenia olejku bergamotkowego. 1844, Nicola Barilla. Kolekcja maszyn i archiwalne zdjęcia dostępne są na stronie dattola.com
Bergamotka-Florida-Water-reklama.jpg
Reklama wody kolońskiej Floryda. Ale skąd w ogóle nazwa Floryda? To kolejna barwna historia. Już w nazwie tego stanu słychać coś kwiatowego i faktycznie powinien się kojarzyć z kwitnącymi kwiatami pomarańczy. Bujna flora mogła faktycznie zainspirować Juana Ponce de León, hiszpańskiego żeglarza i konkwistadora, uczestnika II wyprawy Kolumba, do nadania Florydzie jej nazwy - "kraina kwiatów". Legenda głosi, że Ponce de León usłyszawszy od Indian zamieszkujących jedną z wysp o istnieniu fontanny młodości, udał się na jej poszukiwanie. Ten kto napiłby się wody z fontanny (lub źródła), miał odzyskać młodość i oddalić od siebie śmierć. Fontanna wiecznej młodości miała znajdować się właśnie na terenie obecnej Florydy. Poszukiwania trwają nadal, ale my w międzyczasie możemy skorzystać z ulubionej wody kolońskiej 😉 Podobną legendą z tamtej epoki, którą warto tu wspomnieć była ta o El Dorado, krainie złota w Ameryce Południowej.
Flakon wody kolońskiej 4711 tzw. butelka Molanusa. Nosi nazwę swojego twórcy, destylarza Petera Heinricha Molanusa, który wymyślił flakon o kształcie heksagonu w 1820 r. Dzięki temu zrewolucjonizował przechowywanie i transport produktów perfumeryjnych, które można było przewozić w pozycji pionowej i bezpieczniej przechowywać na półkach, a do tego ten oryginalny i nowatorski kształt pozwalał naklejenie większej etykiety, co zapewniało lepszą ochronę zawartości przed światłem. Wodę kolońską 4711, jak informuje na swojej stronie: http://www.4711.com producent, można do dziś nabyć we flakonie o tym kształcie i z charakterystyczną złoto-niebieską etykietą. Butelka na zdjęciu powyżej pochodzi z 1885 r.

 

Kojąco-antydepresyjna mieszanka do dyfuzora :

  • bergamotka 3 krople
  • cedr 2 krople
  • ylang-ylang 1 kropla
  • sandałowiec 1 kropla

Właściwości terapeutyczne olejku z bergamoty

 
  • przeciwbakteryjny,
  • przeciwdepresyjny,
  • odkażający na skórę i błony śluzowe,
  • przeciwskurczowy,
  • uspokajający,
  • przeciwwzdęciowy,
  • przeciwgorączkowy,
  • regulujący procesy trawienia,

Zastosowanie terapeutyczne

  • infekcje,
  • niestrawność,
  • gorączka
  • rany,
  • trądzik,
  • opryszczka,
  • depresja,
  • stres,
  • napięcie,
  • bezsenność,
  • potrzeba wzmocnienia emocjonalnego,
  • rekonwalescencja.
Flakony wody kolońskiej 4711 z charakterystycznymi etykietami.

 

Floryda – receptura oryginalna (jedna z wielu)

Lawenda o.e……….………………………….fl.oz. 1

Cytryna o.e……….. ……………………….…fl.dr. 4

Pomarańcza o.e………………………………. fl.dr. 4

Goździk o.e………….. …………………..…flo.dr. 2

Alkohol ……………………………………….f.oz 64

Zmieszaj i przefiltruj

 

Olejek bergamoty – bezpieczeństwo stosowania

  • fototoksyczny,
  • przeciwwskazania przy stosowaniu na skórę: po użyciu powyżej maksymalnego stężenia skóra nie może być wystawiona na promieniowanie UV na słońcu lub w solarium przez 12 godzin,
  • należy unikać utlenionego lub przeterminowanego,
  • maksymalne dopuszczalne stężenie na skórę: 0,4% celem uniknięcia fototoksyczności,
  • status GRAS (jest na liście dodatków do żywności generalnie uważanych za bezpieczne przez amerykańską FDA).

Główne składniki dla olejku tłoczonego (według materiałów sklepu patronackiego)

  • limonen 44%
  • linalyl acetate 25% 
  • linalol 11%
  • β-pinen 8%
  • γ-terpinen 5%
  • α-pinen1,5%

Alergeny typowe dla olejku bergamotkowego:

  • limonen 52%
  • linalol 16%
  • geranial 0,2%
  • citral (geranial + neral) 1%

 

 

 

Bibliografia

Arctander, Steffen (1960): Perfume and Flavor Materials of Natural Origin
Bergamotto di Regio Calabria, dostęp 17.04.2019
Furanokumaryny – aktywność biologiczna i właściwości, dostęp 17.04.2019
Ebert, Albert E. (1900): The Standard Formulary. A Collection of Nearly Five Thousand Formulas for Pharmaceutical Preparations, Family Remedies, Toilet Articles, Veterinary Remedies, Soda Fountain Requisites, and Miscellaneous Preparations Especially Adapted to the Requirements of Retail Druggists
Eau de Cologne – Then and Now!, Fragrantica, dostęp 29.04.2019
Huff, Meagan (2017): Cosmetic and Hygiene Bottles in the Fort Vancouver National Historic Site Museum Collection, dostęp 29.04.2019
Juan Ponce de León, Britannica, dostęp 29.04.2019
Monk, Paul M. S. (2004): Physical Chemistry: Understanding Our Chemical World
Navarra, M. / Mannucci, C. / Delbò, M. / Calapai, G. (2015): Citrus bergamia essential oil: from basic research to clinical application, w: Frontiers in pharmacology
Różański, Henryk (2008), Olejek bergamotowy – Bergamot Oil, dostęp 17.04.2019
Różański, Henryk (2019): wykład na kursie „Terapie biologiczne”, PWSZ Krosno, archiwum własne
Tisserand, Robert / Young, Rodney (2014): Essential Oil Safety. Second Edition
Worwood, Valerie Ann (2016): The Complete Book of Essential Oils and Aromatherapy. Revised and Expanded

 

Zdjęcia i ilustracje spoza kolekcji własnej – źródła i informacje o licencji:

grafika bergamotki – Köhler, grafika bergamotki – czarno-biała, bergamotki gotowe do tłoczenia – zdjęcie, maszyna do tłoczenia, Earl Grey – portret, owocujące drzewko bergamotki, XVIII-wieczna butelka po olejku, flakon wody kolońskiej 4711, flakony wody 4711 z niebiesko-złotymi etykietami, reklama Florydy,

 

Ten post ma 7 komentarzy

Możliwość dodawania komentarzy nie jest dostępna.