Kiedy chcesz coś powiedzieć, przekazać, opowiedzieć, posługujesz się mimiką twarzy, może kolorem, muzyką. Ich symbolika bywa jednak niejednoznaczna, dlatego wygodnie jest używać słów. Nikt wtedy nie musi domyślać się, czy twoja falująca dłoń oznacza wiatr, łódkę czy liść. Mówisz liść i wszystko wiadomo.
Oczywiście wiele pojęć i idei wymyka się językowi. Są słowa, którym znaczenie nadaje kontekst. Są idee, które w słowa ubrać trudno.
Jeśli zajmujesz się zapachem, wiesz, że słowa to półśrodki. Słowa określające zapachy potrzebują często objaśnień: co masz na myśli, mówiąc „zapach mleczny”? Dlaczego nazywasz zapach „pudrowym”. Co oznacza chypre – kategoria perfumeryjna?
Spis treści
ToggleChypre – nazwa kategorii zapachów (perfum)
Chypre – to nazwa pierwotnie kojarzona z Cyprem. Pochodzi od francuskiego określenia tej wyspy, które przeniesiono z czasem na składniki perfumeryjne pochodzące z Cypru lub kojarzone z Cyprem oraz inspirowane nimi kadzidła czy perfumy.
Perfumeryjna historia Cypru zaczyna się w starożytności. W miejscowości Pyrgos na Cyprze odkryto w 2003 r. pozostałości najstarszej perfumerii na świecie. Bardziej adekwatne jest tutaj nawet określenie: fabryki perfum, bo jej rozmiary są naprawdę imponujące – zajmowała obszar 300 m², a jej historia sięga cztery tysiące lat wstecz. Do dziś zachowały się naczynia, w których przygotowywano i przechowywano perfumy oraz inne produkowane tam kosmetyki.
Dzięki prowadzonym w Pyrgos pracom badawczym wiemy, z jakich składników starożytni perfumiarze tworzyli swoje kompozycje. Pochodziły one z takich roślin jak: anyż, sosna, kolendra, bergamotka, migdały czy pietruszka. Zachowały się nawet cztery receptury, które udało się zrekonstruować przy pomocy technologii opisanych przez starożytnych autorów z późniejszych epok m.in. przez rzymskiego historyka Pliniusza Starszego, żyjącego w I w. n. e. Cypryjscy perfumiarze znali metody ekstrakcji, a nawet prostej destylacji.
Zobacz, jak wygląda obecnie Pyrgos:
Cypr – ojczyzna czystka i labdanum
Cypr to ojczyzna czystka, który wytwarza żywicę zwaną labdanum. Początkowo pasterze wyczesywali żywicę czystkową z owczej wełny. Labdanum ceniono za silny, balsamiczny zapach i stosowano do tworzenia kadzideł i perfum. Możliwe, że te aromatyczne produkty po prostu określano z czasem w handlu europejskim od nazwy ich pochodzenia – cypryjskimi.
Ważny etap w perfumeryjnej historii Cypru i szyprów to epoka wypraw krzyżowych i pojawienie się eau de Chypre, najprawdopodobniej na bazie żywicy czystkowej, w krajach Europy Zachodniej. Następnie mamy Oyselets de Chypre, które pojawiają się już w XIV w., a pod koniec tego stulecia zostają wzbogacone mchem dębowym. Był to rodzaj kadzidła używanego w XV-wiecznej Francji z labdanum (żywicą czystkową), styraksem oraz gumą tragakantową i tatarakiem w składzie. Nazwa wzięła się stąd, że składniki mieszano i formowano na kształt ptaków (fr. oiseau) oraz oczywiście od wyspy Cypr, z której pochodziły składniki.
Wspomniane wcześniej XVIII-wieczne receptury na zapachy cypryjskie, w XIX wieku uległy modyfikacjom. W XVIII w. Bazowały na mchu dębowym, zapachach zwierzęcych i bywały wzbogacane zapachami kwiatowymi, żywicami, przyprawami korzennymi oraz sandałowcem. Natomiast w XIX w. W szyprach nie ma labdanum, mchu dębowego ani przypraw korzennych. Zgodnie z perfumeryjną modą obowiązującą w XIX w. także szypry stały się delikatniejsze, kwiatowe, odrobinę balsamiczne i z erotycznym podtekstem.
Zobacz, jak wyglądał tradycyjny zbiór labdanum i jaki wpływ miał na życie i zdrowie ludzi:
Mech dębowy i inne modyfikacje szyprowe
Punkt przełomowy w historii szyprów to premiera słynnych perfum szyprowych Chypre autorstwa Francois Coty z
1917 r., które uważa się za pierwszy, nowoczesny szyprowy hit. To perfumy z bergamotką, cytryną i pomarańczą w akordzie głowy, jaśminem, różą, goździkiem, ylang-ylang i irysem w akordzie serca. Akord bazy to mech dębowy, paczuli, kadzidło, cywet, piżmo i styraks – bez znanego z dawnych szyprów czystka i tataraku. Tak zrodziła się nowoczesna koncepcja perfum szyprowych, oparta na kwiecistej bergamotce z nutami mchu w akordzie bazy.
W XX wieku perfumy szyprowe opierały się na akordzie złożonym ze świeżej bergamotki, mchu dębowego, jaśminu i róży. W większości szyprów ten efekt świeżości odpowiadała sama bergamotka, której zawartość w kompozycji szyprowej może sięgać nawet 15-22%. Inne składniki to olejek paczulowy, wetiweriowy, kumaryna i wanilina, a także castoreum, piżmo i zapachy piżmowe pochodzenia roślinnego, olejek sandałowca białego, szałwii muszkatołowej i irys.
Rola perfum dawniej i dziś
Dawna perfumeria to często kopiowane receptury, kilka słynnych nazw odtwarzanych w kółko. Zapach pełnił rolę rytualną, poszczególnym składnikom przypisywano ezoteryczne właściwości lecznicze (nie znano pojęcia antybakteryjne – bo nie wiedziano o istnieniu bakterii). Kiedy era odkryć naukowych uwolniła zapach z roli wonnego leku, rozpoczęło się nowoczesne perfumiarstwo, oparte często na idei artyzmu, dążenia do piękna i sukcesu marketingowego. Stąd nagły rozkwit wytwórni, nowe marki i niezliczona ilość nowych zapachów, również tych z molekułami syntetycznymi w składzie. Łatwo było się w tym wszystkim pogubić, szczególnie jeśli ktoś chciał śledzić rynek perfumeryjny. Wtedy pojawiła się idea rozróżnienia charakterystycznych akordów w perfumach i sklasyfikowania ich w grupy.
Pomysłodawcą tej idei był sam Jean Charles, twórca nowoczesnej szkoły perfumerii. Jego metody nauczania do dzisiaj są stosowane w szkołach perfumerii. Odwołuję się do nich również ja sama (kurs bezpieczeństwo olejków – lekcja o kompozycji, kursy perfumeryjne). Syn Jeana, Marcel, tak wspomina metody ojca w książce „Perfume: photographs and text” (tłum. własne):
(…) ojciec przygotował schematy kompozycji perfum dostępnych na rynku. Podzielił je na kwiatowe, drzewne, zielone itd. Jego uczniowie mieli następnie sami zanalizować te perfumy, aby poznać rynek, zrozumieć, co się sprzedaje i umieć przewidywać trendy. W ten sposób, dzięki wytycznym mojego ojca, potrafili automatycznie sklasyfikować wszystkie linie perfum.
Aktualnie zapachy utrzymujące się w konwencji kwiatowej świeżości z mniej lub bardziej leśnym akordem bazy są klasyfikowane jako chypre. Tymczasem te, w których dominują nuty labdanum, styraksu i tataraku (pierwotna wersja chypre) to przeważnie perfumy z kategorii ambrowej.
Słynne kompozycje szyprowe
Wybrane przykłady znanych perfum szyprowych:
- Chypre Coty (1917) – w nutach głowy bergamotka, kwiat pomarańczy, cytryna, pomarańcza (skórka), w nutach serca: jaśmin, irys, róża, goździk, ylang-ylang, lilak, w nutach bazy mech dębowy, paczula, cywet, piżmo i benzoe.
- Mitsuoko Guerlain (1919) – w nutach głowy bergamotka i inne cytrusy, jaśmin, róża, a nutach serca brzoskwinia, ylang-ylang, jaśmin, róża, lilak, a w nutach bazy mech dębowy, cynamon, wetiweria, ambra.
- Chanel No 19 (1970) – w nutach głowy bergamotka i neroli, w nutach serca irys, róża, narcyz, konwalia i ylang-ylang, a w nutach bazy mech dębowy, wetiweria i sandałowiec.
- Bergamoss Aftelier (2015) – w nutach głowy bergamotka i dzika pomarańcza, w nutach serca brzoskwinia, gałka muszkatołowa absolut, citronellol, a w nutach bazy mech dębowy, cywet, kumaryna i absolut tomki wonnej.
- Miss Dior (2017) – w nutach głowy pieprz różowy, czerwona i słodka pomarańcza, mandarynka, bergamotka i cytryna, w nutach serca róże i liść jaśminu, a w nutach bazy paczula i drzewko różane.
Chypre w aromaterapii – składniki
Kwiatowa bergamotka
Zobacz, jak wygląda produkcja olejku bergamotkowego w Kalabrii:
Bergamotka – olejek bergamotkowy jak inne olejki cytrusowe polecany jest na poprawę nastroju. Oprócz przyjemnego, powszechnie lubianego zapachu cechuje go wysoka zawartość linalolu, a więc podobnie do olejku lawendy lekarskiej, bergamotka będzie mieć relaksujące działanie. Charakterystyczne dla tłoczonego olejku bergamotkowego jest też działanie fotosensybilizujące, czyli uwrażliwiające na promieniowanie słoneczne. Może mieć ono zastosowanie w chorobach skóry przebiegających z utratą pigmentu. Więcej o bergamotce w monografii na blogu.
Tangelo podobnie jak olejek czerwonej pomarańczy nie jest szeroko stosowany w aromaterapii. Najwięcej o ich działaniu można powiedzieć, patrząc na skład chemiczny. Ich główny składnik to limonen. Ma on działanie przeciwgrzybowe, przeciwzapalne, przeciwgorączkowe, może pomagać w chorobie refluksowej. Więcej o działaniu limonenu przeczytasz w monografii pomarańczy słodkiej oraz w monografii mandarynki.
Monografię tangelo możesz pobrać w formacie PDF – poniżej przycisk pobierania. Monografie w tym stylu wysyłam regularnie jako blogowy newsletter. Zapisy do newslettera w stopce bloga, a monografie archiwalne (czyli wysyłane przez ostatnie miesiące) dostępne są w Archiwum Herbiness. Niebawem będzie też dostępny e-book z monografiami wybranych olejków eterycznych. Moje e-booki znajdziesz w tym miejscu: E-BOOKI
Cytrusowe (lżejsze) kwiaty
Ylang-ylang – uważany jest za olejek łagodzący stres, pomocny przy bezsenności, poprawiający nastrój, przeciwzapalny, przeciwbólowy. Tradycyjnie stosowany w kosmetykach do włosów (olejek Macassar) i często uważany za afrodyzjak.
Zobacz, jak wygląda uprawa ylang-ylang na Madagaskarze i wykorzystanie olejku w perfumerii:
Róża – olejek różany często pojawia się w badaniach naukowych w kontekście dolegliwości kobiecych: łagodzenia PMS, bólu miesiączkowego, symptomów perimenopauzy (czas prowadzący do menopauzy), nierównowagi hormonalnej (może to być np. ból głowy na tle hormonalnym), zarówno stosowany w inhalacji, jak i w rozcieńczeniu na skórę np. do masażu brzucha. Olejek różany czy też absolut polecany jest także w sytuacjach stresowych i na poprawę nastroju. Tradycyjnie uchodzi za afrodyzjak – więcej informacji we wpisie na 1000roslin.pl.
Jaśmin – ma działanie poprawiające nastrój, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, korzystnie działa na skórę (gojenie się ran, trądzik), uważany jest za afrodyzjak. Polecany także dla kobiet np. w trakcie PMS czy bolesnych miesiączek oraz na dolegliwości okołomenopauzalne, zwłaszcza związane z psychiką.
Zobacz, jak wygląda produkcja absolutu jaśminowego we francuskiej stolicy perfumerii – Grasse:
Szałwia muszkatołowa – w aromaterapii olejek ten jest szczególnie polecany na problemy kobiecie. Ponadto stosuje się go w bólach mięśniowych i głowy, stresie, nerwowości oraz bezsenności. Badania nad olejkiem szałwii muszkatołowej dotyczą najczęściej właściwości antymikrobowych, wpływu na układ nerwowy, stres oraz zdrowie kobiet w trakcie miesiączki, porodu, perimenopauzy i menopauzy. Więcej informacji we wpisie na 1000roslin.pl oraz w opisie produktu „olejek szałwii muszkatołowej” w moim sklepie.
Więcej lekkości
Ho lub dalbergia – główny składnik obu tych olejków to linalol. Zawierają go więcej niż lawenda czy bergamotka. Linalol to alkohol z grupy monoterpenów. Jego właściwości są dość dobrze zbadane. Wykazuje on działanie m.in.: przeciwzapalne, przeciwnowotworowe, antymikrobowe, przeciwbólowe, uspokajające, przeciwdepresyjne, neuroprotekcyjne. Więcej o olejku Ho pochodzącym z cynamonowca kamforowego dowiesz się z cz. II kursu online “Olejki eteryczne – jak używać bezpiecznie”, a o olejku dalbergii i Aniba rosaeodora z ich wspólnej monografii.
Pieprz czarny – główny składnik tego olejku to beta-kariofilen, substancja z grupy kannabinoidów. Najważniejsze właściwości olejku pieprzowego: przeciwbólowy, znieczulający, przeciwzapalny, antyoksydant, rubefaciens. Jest to olejek energetyzujący dla układu krążenia, trawiennego i nerwowego, pomaga w dolegliwościach reumatycznych, przy spiętych mięśniach, infekcjach dróg oddechowych. Olejek pieprzu czarnego jest ponadto zalecany w przebiegu przeziębień, pomaga na nieżyt dróg oddechowych, dreszcze oraz w problemach z układu trawienia jak kolka. Więcej informacji o olejku pieprzu czarnego znajdziesz w monografii. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o olejku pieprzu różowego, zajrzyj do monografii na blogu.
Nuty leśne i utrwalacze
Benzoe – ma działanie przeciwgrzybiczne, działa odkażająco. Hamuje krwawienie ran, tworząc lepką powłoczkę, do której łatwo umocować opatrunek. Zastosowana przy pęcherzach przyspiesza gojenie. Tinktura benzoesowa jest również składnikiem popularnego od stuleci leku Friar’s Balsam (Compound Benzoin Tincuture). Friar’s Balsam jest dostępny w sprzedaży do dziś. Stosowany jest do inhalacji podczas przeziębienia i w innych schorzeniach dróg oddechowych (również w astmie). Więcej informacji o benzoe w monografii.
Mech dębowy – stanowi tu wyjątek i zasadniczo nie jest stosowany w aromaterapii. Mech dębowy to potoczne określenie mąkli tarniowej – porostu. W perfumerii stosuje się absolut. Ze względu na jego przyjemny zapach potencjalnym sposobem wykorzystaniu mchu dębowego w aromaterapii mogłaby być dyfuzja w celu poprawienia nastroju. Składniki absolutu są silnymi alergenami, zgodnie z IRFA w produktach przeznaczonych do kontaktu ze skórą należy stosować absolut pozbawiony antranolu. Taki absolut i więcej informacji znajdziesz w sklepie.
Paczula – to olejek, który wiele osób uspokaja, ale ma on też cenne właściwości przeciwzapalne. Jest to bardzo łagodny olejek, bez szczególnych zaleceń bezpieczeństwa. Badania naukowe i praktyka aromaterapeutów wskazują, że może on mieć korzystny wpływ w terapiach chorób skóry. Więcej o aromaterapii w problemach skórnych przeczytasz we wpisie: Olejki eteryczne w chorobach skóry.
Wetiweria – w aromaterapii olejek tradycyjnie polecany na problemy spowodowane stresem, napięcie nerwowe i bezsenność. Poleca się go także problemy kobiece jak bóle menstruacyjne, PMS, zaburzenia miesiączkowania (np. brak miesiączki) oraz niektóre problemy skórne. Ma bardzo bogaty skład – po olejku agarowym (oud) ma najbardziej skomplikowaną kompozycję. Zawiera szczególnie dużo związków z grupy seskwiterpenów.
Czy Chypre znajdzie zastosowanie w aromaterapii? Mieszanki
Te wszystkie informacje są być może nieco przytłaczające dla osoby, która chce po prostu zmieszać sobie olejki do dyfuzora. Po co się trudzić i analizować – ma po prostu działać, być skuteczne. Zauważ jednak, że według wielu praktykujących aromaterapeutów klinicznych, najlepsze efekty przynosi stosowanie mieszanek, które pachną dobrze (podobają się). Stąd pomysł czerpania inspiracji z perfum.
UWAGA: jest jednak spora grupa osób, która nie wyobraża sobie lekarstwa bez przykrego zapachu. Istnieje więc niebezpieczeństwo, że jeśli przygotujesz dla kogoś z tej grupy pachnący pięknie preparat na kolki – nie uwierzą w jego działanie!
Pomysł mieszania olejków ze sobą (tworzenia blendów, mieszanek) ma swoje praktyczne wytłumaczenie: olejki razem mogą pachnieć lepiej niż osobno. To brzmi jak banał, ale jest w tym sporo prawdy. Ktoś może źle reagować na zapach lawendy (złość, rozdrażnienie), a miks lawenda + bergamotka bardzo mu się spodoba – wtedy chętniej sięgnie po preparat aromaterapeutyczny. Inny cel takich praktyk to stworzenie unikalnego zapachu do konkretnej terapii leczniczej, by w przyszłości uniknąć przypadkowych skojarzeń zapachowych z przykrym okresem choroby. Mitem jest jednak konieczność łączenia olejków ze sobą: znakomite efekty daje również używanie olejków solo, a mieszanki to po prostu opcja.
Mieszanka aromaterapeutyczna inspirowana szyprami
Oto przykład mieszanki, łączącej w sobie podejście perfumeryjne z aromaterapeutycznym:
- zmieszaj 3 krople bergamotki i 3 krople pomarańczy – to zapach, który niewiele osób określi jako nieładny. Pachnie nieco inaczej niż bergamotka lub pomarańcza solo, jednak jest wyraźnie cytrusowy
- dodaj 1 lub 2 krople ylang-ylang. Olejek ylang-ylang wzbudza sporo kontrowersji – wielu osobom po prostu się nie podoba. Jednak dodatek cytrusów może wszystko zmienić. Po prostu sprawdź własnym nosem.
- poeksperymentuj z dodatkowymi kroplami Ho lub pieprzu – to może być niezła zabawa
- jeśli potrzebujesz nieco głębi i trwałości, dodaj 1-3 krople olejku paczulowego (polecam olejek postarzany, bo pachnie łagodniej i piękniej).
Chypre w aromaterapii – na co zwrócić uwagę?
Olejki czasem wykazują inne działanie po aplikacji na skórę niż zastosowane metodą inhalacji. Na przykład nie uzyskasz efektu przeciwzapalnego na skórę, wąchając olejek paczulowy. Olejki cytrusowe wdychane są rozweselające, a użyte do masażu brzucha dodatkowo rozkurczowe, pomagają w trawieniu i ustępowaniu kolki)
Kiedy celujesz w perfumy, poświęć więcej uwagi akordowi bazy. Zapraszam też na kurs perfumerii online.
Stosując olejki na skórę, np. do masażu, pamiętaj o bezpiecznych stężeniach. Dowiedz się na przykład, czy olejki cytrusowe w Twojej planowanej mieszance są bezpieczne latem (czy mają właściwości fototoksyczne – jest o tym cały post).
Olejki i absoluty stosowane w kompozycjach szyprowych znajdziesz u mnie w sklepie pod tagiem chypre.
Chcesz dowiedzieć się więcej? Posłuchaj nagrania ze spotkania zoom, na którym opowiadam o perfumach szyprowych i ich potencjale w aromaterapii:
Wybrana bibliografia
Składy słynnych perfum szyprowych za Fragrantica.com
Aftel, Mandy. Essence and Alchemy: A Natural History of Perfume. Farrar, Straus and Giroux, 2011.
Battaglia, Salvatore. The Complete Guide to Aromatherapy. 2018.
Jellinek, Paul, i J. Stephan Jellinek. The Psychological Basis of Perfumery.
Kaufman, William Irving, i Jill Eva Jessee. Perfume: photographs and text. Dutton, 1974.
Kennett, Frances. The History of Perfume. 1975.
Tisserand, Robert. World’s oldest perfumes discovered. https://roberttisserand.com/2011/05/worlds-oldest-perfumes-discovered/. Udostępniono 26 kwiecień 2021.
Ważne: proszę pamiętaj, że wszystkie zawarte tu informacje służą jedynie celom edukacyjnym. Korzystając z wiedzy fitoterapeutycznej i wieloletniego doświadczenia, wybieramy wysokiej klasy produkty, które chcemy oddać w ręce osób świadomych swoich potrzeb.
Ten post ma 4 komentarzy
Wspaniała inspiracja! Bardzo dziękuję.
Pingback: Perfumy paprociowe (fougère) i inne aromatyczne kosmetyki dla mężczyzn - Herbiness
Pingback: Zasady tworzenia kompozycji zapachowych - Herbiness
Znalazłem w końcu stronę ,która jest poprostu mega. Już myślałem ,że umrę bez dodatkowej porcji wiedzy , która zawsze w życiu się przydaje. Sklep też ma świetne pozycje,których nie ma gdzie indziej .
Możliwość dodawania komentarzy nie jest dostępna.