Olejek mandarynkowy – właściwości, zastosowanie w fitoterapii i perfumach

Cytrusy należą do rodziny rutowatych. Wywodzą się prawdopodobnie z południowo-wschodniej Azji i wysp na Pacyfiku. Trudno jednak narysować cytrusowe drzewo genealogiczne, bo cytrusy są podatne na powstawanie krzyżówek, zarówno tych spontanicznych, jak i w wyniku zabiegów agrotechnicznych. Gatunki cytrusów trudno dziś nawet zliczyć. Jednak przyjmuje się, że na początku była mandarynka (C. recticulata), cedrat (C. medica) oraz pomelo (C. maxima). Mandarynka to taki pra-cytrus, ponadczasowy i nadal trafiający w nasz gust. Biochemiczny indywidualista. Dlatego też olejek tłoczony z mandarynek zajmuje honorowe miejsce w mojej kolekcji olejków cytrusowych.

Olejki mandarynkowe w sklepie Herbiness

Mandarynka – zastosowanie w Tradycyjnej Medycynie Chińskiej

Olejek mandarynkowy otrzymywany jest przez tłoczenie ze skórki mandarynki. Sama skórka dojrzałych owoców mandarynkowych ma długą historię zastosowania jako środek terapeutyczny w Tradycyjnej Medycynie Chińskiej (TCM). Znana jest tam pod nazwą Chen Pi (łac. Pericarpium Citri Reticulatae). Skórka poddawana jest suszeniu na słońcu i sezonowaniu. Dobrej jakości Chen Pi występuje w dużych kawałkach, a skórka jest cienka i giętka. W smaku jest najpierw słodka, a potem gorzko-ostra.

Skórka mandarynki jest tradycyjnie stosowana na pobudzenie pracy żołądka i śledziony. Chen Pi używa się przy nadmiarze śluzu w organizmie (nadmiar objawia się m.in. kaszlem z flegmą, obrzękami czy cellulitem). Suszona skórka mandarynki jest więc remedium na wiele skomplikowanych zaburzeń metabolicznych i zdecydowanie warto sobie taką skórkę ususzyć.

Chińska farmakopea i badania naukowe nad skórką mandarynki – Chen Pi

Chen Pi – tradycyjne remedium w medycynie chińskiej (TCM). Przygotowywane jest z wysuszonej na słońcu skórki dojrzałych mandarynek. Zastosowanie: mokry kaszel, przy nudnościach i wymiotach, uczuciu pełności i rozpierania w żołądku oraz biegunce. Chen Pi można stosować samo lub w połączeniu z innymi środkami stosowanymi w TCM. W przypadku wymiotów czy kaszlu poleca się połączenie z imbirem. Nie należy stosować w przypadku suchego kaszlu. Chen Pi zawiera dużo karotenoidów, więc stosując je, należy miec na uwadze ogólną ilość karotenoidów w diecie i suplementacji. Chen Pi rzypisuje się właściwości rozgrzewające i stosuje także jako przyprawę w kuchni chińskiej.

Chen Pi jako lek figuruje w chińskiej farmakopei. Stanowi też składnik wielu leków wydawanych w Chinach na receptę. W badaniach naukowych wyróżniono ok. 140 związków chemicznych zawartych w suszonej skórce mandarynki. Wśród nich głównymi składnikami aktywnymi są lotne substancje aromatyczne oraz flawonoidy.

Wykazano też korzystny wpływ Chen Pi na układ krążenia, trawienny i oddechowy. Ponadto badania wskazują na działanie antynowotworowe, antyoksydacyjne i przeciwzapalne. Przejdźmy teraz do właściwości olejku mandarynkowego.

Słowo farmakopea pochodzi z greki i znaczy “tworzenie leków”. Współcześnie oznacza urzędowy spis leków dopuszczonych do obrotu na określonym terytorium. Za pierwszy tekst tego typu uważa się tzw. Papirus Edwina Smitha, staroegipski traktat medyczny, sprzed prawie 4 tys. lat, który w II poł. XIX w. wszedł w posiadanie egiptologa E. Smitha. Traktat dotyczy medycyny wojennej. Inne dzieła, które można zaliczyć do pierwszych farmakopei, czy raczej ich prekursorów, to starożytne “Historia Naturalna” Pliniusza Starszego i “De Materia Medica” Dioskurydesa oraz średniowieczny “Kanon Medycyny” Awicenny. W chińskim kręgu kulturowym za pierwszą farmakopeę uważa się Shennong Bencaojing spisaną w III w. n.e., w której można znaleźć opisy m.in. imibiru, pomarańczy, konopii czy cynamonu. W Chinach i innych krajach powstawały też farmakopee miejskie. Aktualnie obowiązująca w ChRL farmakopea pochodzi z 2015 r. Składa się z IV tomów, z czego pierwszy poświęcony jest tradycyjnym lekom.

Olejek mandarynkowy – właściwości i zastosowanie

Działanie uspokajające

Tradycyjnie, olejek mandarynkowy stosowany jest na uspokojenie. Olejkom cytrusowym przypisuje się powszechnie właściwości pobudzające, ale jest to błędne założenie. Wszystkie olejki cytrusowe mają znaczny wpływ na układ nerwowy, m.in. łagodzą stres, lęki i objawy depresji sezonowych (zobacz wpis: Czakra korzenia – czerwony olejek do masażu).

Olejek eteryczny z liści mandarynki (petitgrain) ma jeszcze silniejsze działanie
relaksujące/uspokajające niż olejek tłoczony ze skórki. Badania na zwierzętach wskazują, że olejek petitgrain może nawet wykazywać  działanie antydepresyjne. Więcej informacji znajdziesz w dalszej części wpisu.

Mandarynka, tangerynka i bergamotka to olejki uspokajające, natomiast olejek grejpfrutowy cieszy się opinią pobudzającego. Zobacz też recepturę na mieszankę dodającą energii z grejpfrutem przebadaną klinicznie we wpisie: Olejki eteryczne w chorobach autoimmunologicznych.

Olejek eteryczny mandarynkowy – działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybowe

Olejek mandarynkowy ma też działanie bakterio- i grzybobójcze, a ponieważ uważany jest za generalnie bezpieczny (status GRAS), dodawany jest do żywności jako naturalny konserwant. Jest szczególnie niszczący dla grzybów Aspergillus flavus, produkujących niebezpieczną, rakotwórczą aflatoksynę. Sam A. flavus może powodować infekcje u ludzi np. dróg oddechowych.

Badano również skuteczność bakterio- i grzybobójczą limonenu, czyli związku wyizolowanego z olejku cytrusowego. Przeciwgrzybowe działanie limonenu  okazało się jednak słabsze niż działanie naturalnych, kompletnych olejków cytrusowych. Prawdopodobnie patogenom trudniej się uodpornić na  kompleks substancji w olejku niż na działanie jednego i tego samego związku chemicznego. Tym bardziej, że rośliny co roku mogą produkować inne substancje do walki z patogenami, a więc i skład olejku co roku może być inny. Wyścig między roślinami i patogenami trwa cały czas.

Najprawdopodobniej ta naturalna zmienność, a z drugiej strony mniejsza popularność olejków eterycznych w porównaniu z antybiotykami, powoduje, że nieznane są jeszcze przypadki oporności bakterii na olejki eteryczne.

Zastosowanie na nadciśnienie i układ krwionośny

Mandarynka wpływa również na układ krwionośny:

  • obniża ciśnienie krwi, zalecana przy nadciśnieniu,
  • rozszerza naczynia krwionośne,
  • reguluje pracę serca
  • polecana przy tachykardii (częstoskurczu)

Kolorowa akwarela przedstawiająca mandarynkę pochodzi z kolekcji pomologicznej USDA, departamentu, czyli de facto amerykańskiego ministerstwa rolnictwa. Sama pomologia to dział sadownictwa, nauka badająca drzewa i krzewy owocowe. Jak widać na rycinie, jedną z cech mandarynek jest obecność nasion w miąższu. To umożliwia rozmnażanie, ale jest niewygodne przy kosumpcji. W hybrydach mandarynki dąży się zatem do wyeliminowania tej „niedogodności”.

Tangerynka – Citrus reticulata Blanco, syn. Citrus tangerina. Nazwa pochodzi od marokańskiego Tangieru. Zależnie od systemu klasyfikacji uważana jest za odmianę mandarynki, a czasami za odrębny gatunek. Jest słodsza niż pomarańcza, a nawet mandarynka, do której jest jednak bardzo podobna. Olejki eteryczne mandarynkowy i tangerynkowy także mają bardzo podobne zastosowanie. Citrus recticulata blanco – mandarynka kontra tangerynka Olejek tangerynkowy można stosować z olejkiem mandarynkowym zamiennie, mają podobny skład, przy czym olejek tangerynkowy jest nieco słabszy w działaniu. Olejek tangerynki ma działanie odkażające i przeciwskurczowe, łagodzi stres i napięcia. Ponadto pomaga w trawieniu tłustych pokarmów, w przypadku wzdęć, biegunki i zatwardzenia. Można go zastosować dla pobudzenia krążenia krwi i limfy, a także przy rozstępach. Zapach olejku tangerynkowego w porównaniu z olejkiem mandarynki jest bardziej świeży, soczysty, pomarańczowy, brak w nim głębokich nut kwiatowych i mandarynkowej głębi.

Klementynka, Citrus clementina, to hybryda mandarynki i słodkiej pomarańczy. Co ciekawe, w jęz. ang. takie krzyżówki nazywane są „tangor” od „tangerine” i „orange”. Do tej krzyżówki doszło spontanicznie w algierskich sadach w XIX w. Olejek eteryczny klementynkowy zawiera głównie limonen (ok. 95%), myrcen, linalol i alfa-pinen.

Kompletne olejki eteryczne a wyizolowane składniki

Olejki eteryczne to często niewygodny obiekt badań naukowych – ich główna cecha to zmienność. Nie istnieje nic takiego jak „modelowy olejek eteryczny danej rośliny”. Zależnie od warunków środowiskowych olejek eteryczny ma zmienny skład, a to trudniej ująć w badaniach. Uwagę naukowców przyciągają jednak wyizolowane komponenty olejków eterycznych, na przykład opisany wcześniej limonen.

Działanie olejku eterycznego wynika z działania kompletu składników o różnych właściwościach, przy czym podstawowy skład olejku to około 10-20 różnych związków. Po uwzględnieniu związków występujących w ilościach śladowych lista wydłuża się do liczby ponad 100 pozycji (często więcej).

Kiedy analizujemy podstawowy skład olejku eterycznego, możemy wstępnie przewidzieć jego działanie. Jednak pełne właściwości terapeutyczne oszacujemy, traktując olejek jako całość. Dla olejków cytrusowych limonen to podstawowy składnik i cecha wspólna. Jednak związki występujące w małych ilościach są różne, stąd różnice we właściwościach i zastosowaniu konkretnych olejków cytrusowych. Takim wyznacznikiem dla olejku mandarynkowego jest związek o nazwie antranilan dimetylu, a dla olejku cytrynowego – cytral.

Przeciwzapalne, przeciwgorączkowe, napotne (limonen)

Główny składnik olejku mandarynkowego to d-limonen, czyli enancjomer limonenu. Co to są enancjomery dowiesz się ze wpisu o mięcie zielonej i karwonie. Limonen znajdziesz we wszystkich olejkach cytrusowych i wielu innych. Limonen ma działanie:

  • przeciwzapalne
  • przeciwgorączkowe i napotne
  • silnie fungistatyczne

Limonen jest pomocny przy leczeniu refluksu i zgagi – można kupić go w formie suplementu. Polecany jest w przypadku choroby refluksowej żołądka (ang. GERD). Jej objawem jest zgaga (najczęściej uczucie bólu lub palenia w przełyku), którego przyczyną jest cofanie się soku żołądkowego do przełyku. Szacuje się, że na tę chorobę cierpi aż 40% dorosłych. Mniej znanym faktem jest to, że długotrwałe cofanie się soku żołądkowego może prowadzić do poważnych powikłań, w tym nowotworów. Ponadto limonen wykazuje działanie przeciwnowotworowe, co jest  przedmiotem wielu badań naukowych. Wystarczy żeby samemu się przekonać o zainteresowaniu naukowców olejkami eterycznymi i ich komponentami. Zainteresowanie to z roku na rok coraz bardziej rośnie i artykułów naukowych przybywa. Warto jak zawsze zachować ostrożność, zwłaszcza jeśli badania są dopiero w fazie in vitro, czyli laboratoryjnych badań na komórkach. Choć wiele substancji wykazuje w tych badaniach skuteczność, to ciągle nierozwiązany jest problem aplikowania leków antynowotworowych w efektywny sposób oraz utrzymania nasycenia tkanek lekiem przez czas potrzebny do wyleczenia. Natomiast do czasu opracowania skutecznych i bezpiecznych terapii przez naukowców . Warto uwzględnić tu dostarczanie go z dietą, zastosowanie olejków eterycznych czy suplementację.

Limonen należy do grupy monoterpenów, występuje we wszystkich olejkach cytrusowych. Wszystkie monoterpeny mają właściwości antyseptyczne i mają pozytywny wpływ na nastój. Limonen wykazuje ponadto działanie antynowotworowe. Jest również stosowany do leczenia refluksu i zgagi (prawdowopodbnie neutralizuje sok żołądkowy). Dostępne są suplementy diety zawierające limonen, zalecane przy refluksie i zgadze. Ponadto w limonenie rozpuszcza się cholesterol. Stosowano go także w klinicznym leczeniu kamieni żółciowych (wstrzykiwano limonen pacjentom do dróg żółciowych).

Działanie antydepresyjne i antyandrogenowe (antraninal dimetylu)

Dociekliwy użytkownik olejków eterycznych może zobaczyć na własne oczy antranilan dimetylu, a konkretnie efekt kolorystyczny, który zawdzięcza mu olejek mandarynkowy. Jeśli umieścisz olejek mandarynkowy (tłoczony) w cienkiej fiolce i obejrzysz pod światło, ujrzysz niebieską poświatę, jakby olejek był fluorescencyjny.

Ten efekt zależy od obecności antranilanu dimetylu, czyli estru kwasu antranilowego (Methyl-N-methylanthranilate, inaczej dimethyl anthranilate). Związek ten występuje w olejku ze skórki mandarynki w ilości do 0,6%, a w olejku z liści mandarynki do 52%. W kontakcie z kwasami związek ten czasami tworzy nuty zapachowe, przypominające zapach ryb. Te rybie nuty są niekiedy obecne w olejku mandarynki.W olejku mandarynki zidentyfikowano ponadto szereg substancji, m. in. estry kwasu antranilowego, o działaniu uspokajającym oraz antyandrogennym.

Badano m.in. wpływ antranilanu dimetylu na układ nerwowy – badanie laboratoryjne wykazało działanie antydepresyjne i przeciwbólowe. W badaniach wykorzystano olejek tzw. pomarańczy meksykańskiej Choisya ternata.

W ekstrakcie palmy sabalowej, tradycyjnie stosowanej jako lek antyandrogenny, także zidentyfikowano estry kwasu antranilowego. Przypuszczanie te właśnie składniki decydują o profilu leczniczym palmy sabalowej. Jako że olejki mandarynki ze skórki i liści mandarynki są również źródłem estrów kwasu antranilowego, w aromaterapii klinicznej sugeruje się stosowanie tych olejków w leczeniu chorób prostaty.

Kwiaty tzw. pomarańczy meksykańskiej, Choisya ternata, rośliny cytrusowej nazywanej tak ze względu na duże podobieństwo wyglądu i zapachu kwiatów do pomarańczy. Jest to roślina ozdobna i miododajna. Zawiera spore ilości lotnego antranilatu, który zawarty w ekstraktach z tej rośliny ma zdolność oddziaływania na receptory bólowe. W badaniach na myszach zauważono także działanie antydepresyjne i uspokajające związków antranilatu zawartego w olejku eterycznym pomarańczy meksykańskiej.

Owoce palmy sabalowej z rodziny arekowatych, popularnej także w Polsce rośliny ozdobnej, zawierają podobnie jak mandarynka estry kwasu antranilowego, które są przedmiotem badań naukowych. Badania na komórkach dotyczyły antyandrogenowego działania tych substancji i ich potencjalnego wykorzystania np. w terapii osób z przerostem prostaty.

Wątki perfumiarskie

Syntetycznie wytwarzane antranilan dimetylu i antranilan metylu to związki od dawna wykorzystywane w perfumiarstwie. To zapachy owocowe, słodkie, budujące zapach olejku neroli.

Naturalne źródła antranilanu dimetylu to wymienione wcześniej olejki mandarynkowe i inne cytrusy. W olejkach i absolutach neroli, jaśminu, a w mniejszej ilości w pomarańczy i bergamotce, występuje natomiast antranilan metylu. Ester ten, w kontakcie z aldehydami, tworzy zasady Schiffa (Schiff bases). Proces objawia się zmianą koloru perfum (ciemnieniem), a także modyfikacją zapachu.

Oznacza to, że przy tworzeniu kompozycji z olejku neroli, jaśminu lub ich absolutów oraz z olejków zawierających aldehydy może dojść do spontanicznego lub kontrolowanego uformowania się zasad Schiffa, ciemnienia perfum i modyfikacji zapachu (sprawdź fragment o aldehydach w monografii pomarańczy słodkiej). Zasady Schiffa zazwyczaj pachną podobnie do bazowego aldehydu, ale znacznie łagodniej. Więcej na ten temat na forum Basenotes -dimethyl anthranilate vs methyl anthranilate.

Przykładem zasady Schiffa jest aurantiol, który powstaje z aldehydu o nazwie hydroksycytronellal i antranilanu metylu. W wyniku ich reakcji zapach konwalii ewoluuje w kierunku zapachu kwiatów pomarańczy.

Antranilan dimetylu z mandarynek nie tworzy zasad Schiffa i nie daje efektu zmiany koloru. Jest to ważna wskazówka m.in. dla twórców świec. Warto pamiętać, że do aldehydów tworzących zasady Schiffa należy również wanilina. Kolor zmienia się wtedy na prawie czarny.

Czy w ogóle można dodawać olejki eteryczne do świec? A jeśli tak, to jakie i jak to robić? Zobacz wpis: Olejki eteryczne do świec – 3 receptury i kilka wskazówek.

Azyrydyna, jedna z zasad Schiffa – wzór strukturalny. Steffen Artctander o zasadach Schiffa: „To ciekawe, że antranilan metylu występuje jednocześnie wraz z aledyhami alifatycznymi, citralem itd. w różnych olejkach cytrusowych. W perfumerii generalnie panuje przekonanie, że ryzykowne jest stosowanie aldehydów w większych ilościach, jeśli obecne są antranilaty. Powstawanie “zasad Schiffa” daje intensywny kolor, który może być widoczny w perfumowanym kosmetyku lub mydle. Natomiast niektórzy twórcy perfum celowo stosują to proste zjawisko chemiczne, żeby zwiększyć słodycz w zapachach pomarańczowo-kwiatowych lub z neroli”. Frament tłumaczony z książki „Perfume and Flavor Materials of Natural Origin” Steffena Arctandera dot. tłoczonego olejku bergamotkowego.

Jaśmin wielkokwiatowy – pozyskiwany z niego absolut zawiera ok. 0,5% antranilanu metylu. Jeśli połączysz jaśmin z olejkiem zawierającym aldehydy, dojdzie do przebarwień i zmian zapachowych (nuty aldehydowe staną się łagodniejsze). W niektórych olejkach (cytrusowych) antranilaty i aldehydy występują jednocześnie. Tłoczony olejek limonkowy to relatywnie rzadki przykład antranilatów i aldehydów naturalnie występujących w jednym olejku eterycznym. W perfumerii często unika się tego połączenia ze względu na wzmocnienie koloru i zmianę zapachu spowodowane powstaniem tzw. “zasad Schiffa”. Frament tłumaczony z książki „Perfume and Flavor Materials of Natural Origin” Steffena Arctandera dot. tłoczonego olejku limonkowego.

Olejek mandarynkowy petitgrain (z liści) – naturalne źródło estrów kwasu antranilowego

Olejki eteryczne z liści drzewek cytrusowych znakomicie dokumentują różnorodność w obrębie rodzaju. Przyjrzyjmy się naszym ulubionym olejkom petitgrain: z liści pomarańczy gorzkiej, liści mandarynki i liści klementynki. Podstawowe składniki tych olejków to:

  • octan linalilu (petitgrain pomarańczy gorzkiej)
  • dimetyl antranilate (petitgrain mandarynkowy)
  • sabinen (petitgrain klementynkowy)

Istnieją również olejki petitgrainowe z cytryny, limonki i inne. Olejki petitgrainowe mają silne właściwości relaksujące, więc szczerze polecamy je pracoholikom.

Owoc klementynki z listkami. Z liści roślin cytrusowych otrzymuje się w wyniku destylacji olejki petitgrain. Nazwa z fr. „ziarenko” wzięła się stąd, że olejki te destylowano w przeszłości z małych, niedojrzałych owoców. Olejki petitgrain otrzymuje się z mandarynki, klementynki, tangerynki, a najsłynniejszym jest chyba petitgrain bigradier/bigarade, otrzymywany z liści paragwajskiej pomarańczy gorzkiej. Olejki petitgrain mają zdolność korzystnego wpływania na nastrój. Olejek petitgrain mandarynkowy ma działanie antydepresyjne. Mandarynkowy petitgrain – olejek z liści mandarynki Skład: dimethyl anthranilate 43-52% gamma-terpinen 24-28,5% limonen 7-12%

O olejkach z liści drzew cytrusowych (petitgrain)

Wszystkie olejki petitgrainowe są nieco wymagające w odbiorze, jednak stosowane umiejętnie, dają znakomite efekty terapeutyczne i kreują znakomite zapachy. Olejek petitgrain klementynkowy z Korsyki to wręcz perfumy same w sobie. Destylacji poddaje się jednocześnie liście, nieco owoców i kwiaty klementynki. Stąd rozkoszne owocowe nuty i kwiatowe niuanse.

Olejek petitgrain mandarynki pachnie zupełnie inaczej. Chwilowo oferujemy jedynie opis jego zapachu na rozbudzenie wyobraźni i apetytu autorstwa Steffena Artctandera:

Mandarynkowy olejek petitgrain to ciemny, oliwkowozielony płyn o intensywnie słodkim, głęboko owocowym, jakby winogronowym i kwiatowym zapachu z charakterystyczną, wyraźną nutą staroci, któremu jakby śliwkowo-winogronowe tony nadają szczególnej, bardzo silnej perfumeryjnej słodyczy.

Najbardziej sławny olejek petitgrainowy wytwarza się z liści pomarańczy gorzkiej.

Przy stosowaniu olejku petitgrain mandarynki należy jednak zachować ostrożność – jest to olejek uwrażliwiający skórę na działanie światła (fotosensybilizujący). Więcej na ten temat we wpisie: Olejki fototoksyczne – olejki cytrusowe.

Olejki cytrusowe – wpływ na trawienie

Drogi żółciowe. Ilustracja pochodzi ze słynnego podręcznika do anatomii “Gray’s Anatomy” z 1918 r., który po raz pierwszy opublikowany został w połowie XIX w. Podręcznik Był wielokrotnie wznawiany i aktualizowany. Ostatnie 41. wydanie ukazało się w 2015 r. Oleji eteryczne, a także izolowane molekuły olejków eterycznych, są często stosowane w leczeniu dróg żółciowych. Olejek eteryczny mandarynki działa żółciopędnie, żółciotwórczo oraz rozkurczowo i może okazać się pomocny przy kolce żółciowej. Warto testować działanie przezskórne olejków wspomagających procesy trawienne – to działa szybko i skutecznie. Mandarynka wspomaga także leczenie refluksu i zgagi.

Olejki cytrusowe wykazują wpływ rozkurczowy, żółciopędny i żółciotwórczy. Można stosować przy kolkach, również u dzieci.

  • Działanie żółciotwórcze, żółciopędne i rozkurczowe wykazują również olejki bogate w pineny, mentol i menton. Dostępne są kapsułki z kompozycją składników olejków eterycznych, w sprzedaży pod nazwą handlową Rowachol. Lek ma postać kapsułek ze standaryzowaną zawartością składników. Jedna kapsułka zawiera: 13,6 mg alfa-pinenu, 3,4 mg beta-pinenu, 5 mg kamfenu, 2 mg cyneolu, 6 mg mentonu, 32 mg mentolu i 5 mg borneolu w medium oleju z oliwek. Preparat zalecany jest przy kamicy żółciowej.
  • inny lek rozkurczowy, zawierający wyizolowane składniki olejów eterycznych, to Rowatinex. Jedna kapsułka zawiera substancje czynne: alfa-pinen 24,8 mg, beta-pinen 6,2 mg, kamfen 15,0 mg, cyneol  3,0 mg, fenchon 4,0 mg, borneol 10,0 mg i anetol – 4,0 mg w medium oliwy z oliwek, jest zalecany przy kamicy moczowej
  •  kolejny lek stosowany pomocniczo w stanach skurczowych dróg żółciowych oraz wspierający pracę wydzielniczą wątroby to Terpichol. Jedna dawka zawiera: mentol 40 mg, menton 7,5 mg, alfa- i beta-pinen 21,25 mg, borneol 6,25 mg, cyneol 2,5 mg, kamfen 6,25 mg w medium oliwy z oliwek 41,25 mg.

Fabryka olejku mandarynkowego – tak wygląda proces pozyskiwania olejku metodą na zimno. Mandarynkowy olejek pozyskuje się zarówno z dojrzałych owoców (mandarynka czerwona), jak i owoców niedojrzałych (mandarynka zielona). Ponadto dostępne są olejki mandarynkowe i tangerynkowe, poddane „foldowaniu” czyli destylacji frakcyjnej. Temat opisaliśmy w poście o pomarańczy słodkiej.

Olejek eteryczny mandarynka (tłoczony ze skórki) – charakterystyka

Metoda otrzymywania: tłoczenie skórki mandarynki (Citrus reticulata)

Wygląd: pomarańczowobrązowy, żółtawobrązowy, oliwkowobrązowy lub cytrynowo żółty płyn o rzadkiej konsystencji. Rozcieńczony do bardzo niskiego stężenia alkoholem może dawać błękitną poświatę, która z czasem zanika.

Zapach: mandarynka ma zapach słodki, ale nie jest on świeży; czasami wyczuwalna jest „rybia” nuta oraz kwiatowa nuta przypominająca neroli. Olejek mandarynkowy stosuje się w przemyśle spożywczym w połączeniu z innymi cytrusami do aromatyzacji napojów oraz słodyczy. W perfumerii używany do podobnych modyfikacji.

Warto łączyć z: innymi cytrusami, które modyfikuje, w wodach kolońskich, bazach z neroli, fantazyjnych nutach “mchowych” oraz dodawać dla uzyskania innych oryginalnych efektów.

Olejek mandarynkowy – bezpieczeństwo stosowania

Podobnie jak w przypadku innych cytrusów zaleca się ostrożne przechowywanie i unikanie utleniania się olejku, aby zapobiec ewentualnemu uczuleniu skóry.

Olejek mandarynkowy często jest skażony lub też mylony z innymi cytrusowymi olejkami eterycznymi. Trzeba zachować szczególną ostrożność, gdyż olejki cytrusowe ze skórek mogą być fototoksyczne. Co to jest fototoksyczność lub fotosensibilizacja dowiesz się m.in. ze wpisu o bergamotce.

Antranilan dimetylu występuje w takich olejkach cytrusowych ze skórek jak bergamotka, pomarańcza tłoczona, cytryna. Występuje także w innych olejkach jak jaśmin, ylang-ylang i neroli.

Antranilan dimetylu to składnik zapachowy stosowany m.in. w perfumach, szamponach, mydłach czy innych aromatach a także w domowych środkach czystości. Bezpieczeństwo kosmetyków regulują standardy IFRA. Według najnowszego standardu limit dla tej substancji w kosmetykach pozostających na skórze wynosi 0,1%. Standard obowiązuje do 2020 r., kiedy zostanie dokonana okresowa weryfikacja. Dla innych produktów kosmetycznych zawierających metyloantranilan metylu nie ma ustalonego wg IFRA limitu dermalnego.

Podobnie jak w przypadku innych cytrusów zaleca się ostrożne przechowywanie i unikanie utleniania się olejku, aby zapobiec ewentualnemu uczuleniu skóry. Pamiętaj więc, że olejek mandarynkowy:

  • może podrażniać skórę po utlenieniu się,
  • należy unikać utlenionego lub przeterminowanego,

Olejek mandarynkowy ma status GRAS (jest na liście dodatków do żywności generalnie uważanych za bezpieczne przez amerykańską FDA).

Jest to jeden z pierwszych olejków eterycznych polecanych w aromaterapii dzieci. Więcej przeczytasz we wpisie: Aromaterapia dziecięca. Zobacz też mieszankę Lawenda 01 z lawendą, rumiankiem i mandarynką.

Jak bezpiecznie formułować kosmetyki

Stosując olejki eteryczne zawierające niewielkie ilości substancji fotouczulających np. furanokumaryn pojedynczo, gdy ich poziom jest bezpieczny dla skóry, nie mamy większych problemów. Sytuacja zmienia się jednak, gdy używamy ich w połączeniu z innym olejkiem zawierającym składnik fototoksyczny. Wtedy należy zachować szczególną ostrożność i wyliczyć, czy poszczególne olejki są użyte w formulacji kosmetycznej w stężeniu ogólnie nieprzekraczającym bezpiecznych limitów. Można zrobić to, korzystając z kalkulatora kosmetycznego.

Główne składniki olejku mandarynkowego

W olejku mandarynkowym znajdziesz następujące związki chemiczne:

  • limonen <75%
  • gamma-terpinen > 16%
  • alfa-pinen 2%
  • beta-pinen 1%
  • alfa-sinensal
  • beta-mircen
  • para-cymen
  • sabinen
  • geraniol
  • neral
  • cytronellal
  • oktanal
  • metyloantranilan metylu < 0,6%

Typowy dla cytrusów w ogóle jest limonen, jednak w olejku mandarynkowym występuje on w relatywnie niskim stężeniu, zazwyczaj poniżej 75%. Charakterystyczny dla olejku mandarynkowego jest gamma-terpinen niewystępujący we wszystkich cytrusach. Mandarynka zawiera też więcej monoterpenów jak alfa-pinen i beta-pinen niż np. słodka pomarańcza lub grejpfruty, chociaż mniej niż cytryna lub limonka.

Olejek mandarynkowy – alergeny

Olejek mandarynkowy ze skórki może zawierać alergeny kosmetyczne jak limonen, cytral, geraniol, linalol i inne. Więcej o alergenach kosmetycznych przeczytasz we wpisie: Olejki eteryczne w kosmetykach.

Warto wiedzieć przed zakupem: olejek dostępny jest na rynku w trzech kolorach: zielonym, żółtym i czerwonym, które różnią się także zapachem. Kolor i aromat zależne są od stopnia dojrzałości owoców przeznaczonych do produkcji olejku. Olejek eteryczny z zielonej mandarynki jest produkowany z zielonych, jeszcze niedojrzałych owoców. Żółty to kolejny etap dojrzałości, a czerwony pozyskiwany jest z owoców w pełni dojrzałych.

Przepis:

Olejek na dobry sen – składniki wymieszać i używać do masowania skroni, karku i okolicy serca

  • łyżka oleju bazowego
  • mandarynka 3 krople
  • lawenda lekarska 3 krople
  • rumianek rzymski 2 krople

Właściwości terapeutyczne olejku mandarynki:

  • antybakteryjny
  • przeciwskurczowy,
  • uspokajający,
  • poprawiający i regulujący procesy trawienia,

Zastosowanie terapeutyczne olejku mandarynki:

  • problemy trawienne,
  • skurcze jelit,
  • zespół jelita drażliwego (ZJD, ang. IBS),
  • ból brzucha,
  • zatwardzenie,
  • cellulit,
  • bezsenność i inne zaburzenia snu,
  • napięcie nerwowe,
  • stres,
  • problemy skórne.

Co nadaje kolor mandarynce

Charakterystyczną niebieskawą poświatę (widoczną zwłaszcza po dodaniu alkoholu) nadaje olejkowi mandarynkowemu jeden z komponentów: metyloantranilan metylu (Methyl-N-methylanthranilate, inaczej dimethyl anthranilate).

Olejek mandarynkowy ze skórek może go zawierać do 0,6%, a olejek z liści (tzw. petitgrain mandarynkowy) nawet ponad 50%. Wyizolowany antranilan dimetylu jest fototoksyczny, dlatego zgodnie z opinią unijnej instytucji dbającej o bezpieczeństwo konsumentów, SCCS, nie powinno go być w kosmetykach zmywalnych więcej niż 0,2%, a w pozostających na skórze 0,1%. Należy podkreślić, że limit ten dotyczy tej substancji chemicznej, nie olejków mandarynkowych.

W olejku mandarynkowym znaleźć można również tangeretin należący do polifenoli odpowiedzialnych m.in. za żółty lub pomarańczowy kolor owoców cytrusowych. Związek ten wykorzystuje się też jako marker do wykrywania skażenia sokami cytrusowymi.

Skąd się bierze zapach mandarynki

Za charakterystyczny zapach olejku mandarynki odpowiadają estry kwasu antranilowego oraz dość rzadki seskwiterpen o nazwie alfa-sinensal. Jest go stosunkowo dużo w olejku mandarynkowym (powinno go być co najmniej 0,1%). Występuje on jedynie w określonych cytrusach.

Bibliografia

Arctander, Steffen (1960): Perfume and Flavor Materials of Natural Origin
Buckle, Jane (2016): Clinical Aromatherapy. Essential Oils in Healthcare. Third Edition
IFRA (2015): IFRA standard Methyl N-methylanthranilate
Jidong, Sun (2007): D-Limonene: Safety and Clinical Applications, w: Alternative Medicine Review Vol. 12
Igimi H. / Tamura R. / Toraishi K. / Yamamoto F. / Kataoka A. / Ikejiri Y. / Hisatsugu T. / Shimura H. (1991): Medical dissolution of gallstones. Clinical experience of d-limonene as a simple, safe, and effective solvent, w: Digestive Diseases and Sciences
Natural Relief from Heartburn!, Life Extension Magazine, dostęp 11.08.2019
Oil Profiles: Mandarin (Expressed), Phytochemia, dostęp 08.08.2019
Penny Price Academy of Aromatherapy (2019): Diploma in Clinical Aromatherapy. Materiały z kursu
Radulović, Niko / Miltojević, Ana / Randjelovic, Pavle & Stojanovic, Nikola / Boylan, Fabio (2013): Effects of Methyl and Isopropyl N-methylanthranilates from Choisya ternata Kunth (Rutaceae) on Experimental Anxiety and Depression in Mice, w: Phytotherapy research
Rammanee, Kadsarin / Hongpattarakere, Tipparat (2011): Effects of Tropical Citrus Essential Oils on Growth, Aflatoxin Production, and Ultrastructure Alterations of Aspergillus flavus and Aspergillus parasiticus, w: Food Bioprocess Technology
Różański, Henryk (2019): wykład na kursie „Terapie biologiczne”, PWSZ Krosno, archiwum własne
Scientific Commitee on Consumer Safety (SCCS) (2012): Opinion on Methyl-N-methylanthranilate (Phototoxicity only)
Tisserand, Robert / Young, Rodney (2014): Essential Oil Safety. Second Edition
Worwood, Valerie Ann (2016): The Complete Book of Essential Oils and Aromatherapy. Revised and Expanded
Yu X. / Sun S.  Guo Y. /, Liu Y. / Yang D. / Li G. / Lü S. (2018): Citri Reticulatae Pericarpium (Chenpi): Botany, ethnopharmacology, phytochemistry, and pharmacology of a frequently used traditional Chinese medicine, w: Journal of Ethnopharmacology
Roell D. / Rösler T.W. / Degen S. / Matusch R. / Baniahmad A. (2011): Antiandrogenic activity of anthranilic acid ester derivatives as novel lead structures to inhibit prostate cancer cell proliferation, w: Chemical Biology & Drug Design

Zdjęcia i ilustracje spoza kolekcji własnej – źródła i informacje o licencji:

Mandarynka – kolorowa grafika, Chen Pi – suszona skórka, limonen – model, chińska farmakopea wyd. I z 1930 r., palma sabalowa, kwitnąca pomarańcza meksykańska, jaśmin – zdjęcie, tangerynka – grafika, klementynki – zdjęcie, azyrydyna – wzór chem., klementynka – owoc z listkami, drogi żółciowe – ilustracja,


Facebook-f


Instagram

Ten post ma jeden komentarz

Możliwość dodawania komentarzy nie jest dostępna.