Olejki na alergie

Alergia to nieprawidłowa, nadmierna reakcja układu odpornościowego na substancję, która u zdrowej osoby nie powoduje żadnych objawów. Alergie mają różne przyczyny i objawy. Ten wpis dotyczy zwłaszcza alergii sezonowej, ale przyjrzymy się też innym typom reakcji alergicznej. Konkretnie odpowiada na pytanie: czy aromaterapia może tu pomóc?

Spis treści

Alergia – zapobieganie i leczenie

Częstym problemem jest dziś alergia sezonowa. Jak nazwa wskazuje, ta alergia pojawia się okresowo, konkretnie w czasie pylenia. To rodzaj alergii wziewnej, podobnie jak całoroczna np. na roztocza. Do typowych objawów alergii sezonowej należą:

nieżyt nosa (katar)
łzawienie, świąd oczu, zaczerwienienie spojówek
kichanie
kaszel
chrypka, obrzęk krtani
reakcje skórne jak świąd i wysypka
inne obrzęki
bóle głowy
zmęczenie, złe samopoczucie

Alergii mogą towarzyszyć infekcje dróg oddechowych (mogą być z nią nawet pomylone), a także zaostrzenie innych chorób jak astma. Nie trudno sobie też wyobrazić, że alergia może powodować stres i problemy ze snem. Problem dotyczy często młodych osób i częściej pojawia się u kobiet. Generalnie obserwujemy wzrost zachorowań.

Sytuację komplikują także reakcje krzyżowe. Dochodzi do nich wtedy, kiedy organizm reaguje na substancje podobne do pyłków, a które znajdują się w jedzeniu. Sztandarowy przykład to brzoza oraz jabłko, marchew i seler. W przypadku reakcji krzyżowej objawy mogą być zlokalizowane w jamie ustnej, ale także przyjmować postać nudności lub zgagi.

Jeśli już mamy stwierdzoną alergię sezonową, najlepiej zapobiegać objawom. Sprawdzać kalendarz pylenia i prognozę, w trakcie pylenia nie otwierać okien podczas jazdy samochodem, zakładać okulary (i często je czyścić), unikać koszenia, zmieniać ubrania po spacerze, stosować filtry powietrza w domu, płukanie nosa czy słynną oczu kąpiel – zobacz na końcu wpisu.

Standardowe leczenie alergii może być przyczynowe (immunoterapia alergenowa, inaczej odczulanie) lub objawowe (leki przeciwalergiczne, w tym przeciwhistaminowe, i pomocnicze). Leki, jak wszystko, mogą powodować też skutki uboczne lub nie przynosić oczekiwanej poprawy.

Co wtedy? W przypadku łagodnej postaci alergii możemy sięgnąć po tzw. metody naturalne, w tym aromaterapię.

Olejki eteryczne wielokrotnie stanowią opcję wygodną i przyjemną, ale czy i tym razem skuteczną i bezpieczną? Oto mały przegląd badań.

Olej z czarnuszki jako immunomodulator

Czarnuszka (Nigella sativa) kojarzy nam się przede wszystkim kulinarnie. Nasiona czarnuszki i olej są cennymi składnikami potraw. Czarnuszkę możemy spotkać też w Polsce w suplementach diety, (dermo)kosmetykach, a nawet wyrobach medycznych.

Szczególnie ciekawym składnikiem pochodzącym z czarnuszki jest związek chemiczny o nazwie tymochinon. Budzi on zainteresowanie naukowców m.in. jako substancja o działaniu przeciwnowotworowym, a w kontekście alergii i innych chorób układu odpornościowego jako substancja o działaniu immunomodulującym. Immunomodulacja to w skrócie balansowanie działania układu odpornościowego, który może reagować zbyt słabo lub zbyt mocno.

Tymochinon znasz na pewno jako składnik oleju z czarnuszki. Jednak znajduje się on nie tylko w oleju tłustym z czarnuszki, ale także w olejku eterycznym! Co więcej – jest go tam naprawdę dużo, bo może on stanowić od ¼ do ponad połowy składu olejku eterycznego.

Trzeba jednak pamiętać, że tymochinon, a co za tym idzie, olejek czarnuszkowy, mają szereg zaleceń bezpieczeństwa w aromaterapii. W “Essential Oil Safety” możemy przeczytać o potencjalnych interakcjach z lekami, działaniu szkodliwym na płód i podrażnieniach skóry. Olejek z czarnuszki jest przeciwwskazany u kobiet w ciąży, karmiących i dzieci do lat dwóch. Na pewno nie jest to popularny olejek w aromaterapii.

Z kolei olej czarnuszkowy czy mielone nasiona czarnuszki to bezpieczny dodatek kulinarny i o ile nie masz nadwrażliwości, to po prostu włącz je do diety.

Zobacz też przepis na Czarny słoik cieszący się od lat dobrą sława – mielone nasiona czarnuszki z miodem.

Olejki na alergie kontaktowe i ukąszenia owadów

No, właśnie, a co z tymi bardziej popularnymi olejkami? Na przykład weźmy drzewo herbaciane (olejek definitywnie z top 10 w aromaterapii). W jednym z badań klinicznych sprowokowano kontaktowe reakcje alergiczne m.in. na nikiel i testowano alternatywy dla “sterydów”. Wykazano skuteczność tlenku cynku porównywalną z maścią sterydową o średniej sile działania, a olejek drzewa herbacianego okazał się jeszcze skuteczniejszy. Zarówno w stężeniu 20% jak i 50%, przy czym przy 20% było mniej reakcji niepożądanych na ten olejek.

A co z inną gwiazdą aromaterapii, czyli lawendą? Badania in vitro i in vivo (na myszach i szczurach) wskazują, że olejek lawendowy stosowany na skórę (w różnych stężeniach) może łagodzić objawy nadwrażliwości typu I, czyli natychmiastowe reakcje alergiczne.

Wskazówka przy okazji – w aromaterapii olejek drzewa herbacianego, lawendowy i goździkowy są szczególnie polecane do łagodzenia stanów zapalnych skóry i swędzenia po ukąszeniu owadów (bez reakcji alergicznej i przy łagodnej, miejscowej reakcji alergicznej) – warto je wypróbować np. po rozcieńczeniu w żelu.

Jeśli chodzi o olejek drzewa herbacianego, to zastosowanie na ukąszenia owadów jest też potwierdzone w monografii EMA. Zgodnie z nią można stosować olejek z drzewa herbacianego w stężeniu 0,5% do 10% 1-3 dziennie na ugryzienie owada. Dla nieco odważniejszych jest też opcja z olejkiem nierozcieńczonym, czyli za EMA: 0,03-0,07 ml nierozcieńczonego olejku eterycznego nałożone na ukąszenie za pomocą wacika 1-3 razy dziennie. EMA zaleca takie zastosowanie u osób powyżej 12 r.ż. i nie zaleca w ciąży oraz laktacji. Warto dodać, że pod względem bezpieczeństwa EMA jest mocno restrykcyjna w porównaniu z tym, co często widzimy w badaniach klinicznych i aromaterapii.

Zobacz też:

Z innych opcji – w jednym z badań in vitro wykazano, że olejek trawy cytrynowej i jego główne komponenty, cytral i geranial, wykazały obiecujące działanie przeciwalergiczne i przeciwzapalne.

Olejek miętowy a objawy alergiczne

Kolejny olejek, który pewnie masz w swojej aromatycznej domowej apteczce, i który może łagodzić objawy alergii, zwłaszcza kataru alergicznego, to mięta pieprzowa. Poza tym wiemy, że przynosi on ulgę w nudnościach i świądzie skóry, infekcjach układu oddechowego. Jest naprawdę wielofunkcyjny!

Niedawno w newsletterze Inez tak o nim pisała:

W tym badaniu naukowcy postanowili sprawdzić przydatność olejku mięty pieprzowej w przebiegu kataru siennego. Generalnie chodziło o przyniesienie ulgi przy zatkanym nosie. W przebiegu infekcji olejek miętowy się sprawdza, to trzeba przyznać. Odblokowuje nos i ułatwia oddychanie.
Zanim zacytuję fantastyczne wyniki podkreślam, że to było badanie z użyciem sieci (network pharmacology), a potem na modelu zwierzęcym:
Badania te potwierdziły, że inhalacja olejku miętowego skutecznie odbudowuje połączenia ścisłe (między komórkami – tight junctions) i hamuje stany zapalne w modelu alergicznego nieżytu nosa.
Zanim jednak zaczniesz wdychać olejek miętowy, zastanów się, czy chcesz dodatkowo obciążać swój organizm olejkiem.

Mieszanka olejków na alergię

Jeśli chcesz robić mieszanki olejków na alergię, możesz wykorzystać te wymienione wcześniej (polecam z lawendą, to składnik mieszanek często wchodzący w synergię), można zainspirować się niewielkim badaniem klinicznym, w którym osoby z alergią wdychały zapach mieszanki olejków, przez pięć minut dwa razy dziennie przez siedem dni.

Mieszanka zawierała olejek sandałowy, geranium i ravensarę. Skuteczność terapii w tym badaniu randomizowanym oceniana była za pomocą kilku kwestionariuszy. Badanie wykazało korzystny wpływ mieszanki na jakość życia pacjentów z alergią i zmniejszenie zmęczenia.

Łagodzenie objawów alergii przy pomocy aromaterapii

Zwłaszcza jeśli alergii towarzyszy infekcja dróg oddechowych, warto rozważyć zastosowanie olejków eterycznych. Olejki mogą powodować rozrzedzanie i lepsze uwalnianie wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych, działać przeciwzapalnie, przeciwbólowo, przeciwmikrobowo i udrażniająco. Więcej przeczytasz we wpisie: Olejki eteryczne na katar – plan działania.

W przypadku podania olejków drogą wziewną (inhalacja, dyfuzja), szczególnie istotne jest uwzględnienie wieku. U małych dzieci niektórych olejków lepiej unikać. Będą to olejki bogate w cyneol, mentol, tymol i inne związki o silnym działaniu i zapachu, które mogą doprowadzić do skurczu krtani i spowodować problemy z oddychaniem. Więcej o olejkach dla dzieci przeczytasz we wpisie: Aromaterapia dziecięca. Może Cię też zainteresować post: Dyfuzory do aromaterapii – przegląd propozycji.

Zobacz też wpisy o olejkach eterycznych w innych chorobach przebiegających z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu immunologicznego:

Kąpiele leśne i izolaty – inne sposoby na alergie

Nie zapominajmy przy tym też o innej przyjemnej formie wsparcia naszego zdrowia – kąpielach leśnych (można to nawet robić w domu – wersja aromaterapeutyczna). Jedną z wymienianych w różnego typu publikacjach korzyści płynących z shinrin-yoku jest właśnie łagodzenie alergii. Być może za takie korzystne działanie lasu odpowiada przynajmniej częściowo alfa-pinen (sugerują to badania na zwierzętach dot. kataru alergicznego). Alfa-pinen znajdziesz m.in. w terpentynie czy olejku cyprysowym. Bogaty w pineny jest też olejek jodły balsamicznej.

Co ciekawe, terapie wyizolowanymi z olejków terpenami stają się coraz bardziej popularne w medycynie naturalnej. Można kupić czysty pinen, limonen czy beta-kariofilen.

Olejki na alergie – podsumowanie

Alergia to sprawa bardzo indywidualna. Aromaterapia i olejki eteryczne mogą pomóc poprzez łagodzenie objawów alergii, ale pamiętaj, że olejki i ich składniki mogą być także alergenami. Na przykład nawet tymochinon może powodować reakcje alergiczne.

Stosuj więc olejki ostrożnie i tylko w łagodnych przypadkach. Pamiętaj o rozcieńczaniu, eskaluj stężenia i dawki (zaczynaj od jak najniższych, obserwuj reakcje i ewentualnie zwiększaj), zmieniaj olejki, rób przerwy. Używaj zamienników. Nie twórz zbyt skomplikowanych mieszanek. Kontroluj skład swoich preparatów lub kupuj gotowe w aptece lub sklepie zielarskim, jeśli nie masz zaufania do swoich umiejętności.

Takie gotowe produkty to też fajna opcja. Zwłaszcza jeśli zostały przebadane. Na przykład w niewielkim badaniu klinicznym nierandomizowanym, które trwało przez miesiąc, badani używali aromatycznego sprayu do nosa. Naukowcy efekty oceniali za pomocą kwestionariusza (ARCT) oraz pomiaru przepływu wdechowego przez nos (NIPF). Badanie było sponsorowane przez producenta – firmę Puressentiel. W składzie dostępnego na rynku produktu znajdują się: jeżówka, propolis, hydrolat rozmarynowy, olejki eteryczne (ravintsara, geranium różane, eukaliptus radiata, niaouli), woda morska, limonen, cytronellol, geraniol, linalol i cytral.

Oczu kąpiel

A teraz wspomniana wcześniej procedura. Kąpiele oczu to sposób na podanie leku lub zwykłe przemycie tej wrażliwej części ciała. Dawniej istniały do tego specjalne naczynia. Po napełnieniu płynem naczynia pacjent umieszczał je na okolicy oka, odchylał głowę do tyłu i wielokrotnie otwierał i zamykał oko w płynie. Naczynie jest tak skonstruowane, aby pasowało do oczodołu, zapobiegając w ten sposób rozlaniu. Kąpiel oka mogła być stosowana w leczeniu infekcji lub w celu usunięcia podrażnienia. To wygląda stylowo, ale prawdę mówiąc, możesz zrobić sobie oczu kąpie,l używając zwykłego kieliszka.

Silver gilt eye bath with case, London, England, 1786. Science Museum, London. Attribution 4.0 International (CC BY 4.0)

O autorce

Marta Grochowalska – aromaterapeutka kliniczna, zielarz-fitoterapeuta. Lubi pachnieć naturalnymi perfumami. Od lat zgłębia wszystkie tematy związane ze zdrowiem. Redaktor-dziennikarz współpracująca z czasopismem Pharmacopola o tematyce etnofarmakologicznej. Wykładowca na pierwszych w Polsce podyplomowych studiach z aromaterapii w Akademii Górnośląskiej. Więcej wpisów znajdziesz także na instagramie (@aromarta) oraz 1000roslin.pl.

Bibliografia

Alergia. (b.d.). Pobrano 10 czerwiec 2023, z http://www.mp.pl/social/article/57548

Caimmi, D., Neukirch, C., Louis, R., Malard, O., Thabut, G., & Demoly, P. (2021). Effect of the Use of Intranasal Spray of Essential Oils in Patients with Perennial Allergic Rhinitis: A Prospective Study. International Archives of Allergy and Immunology, 182(3), 182–189. https://doi.org/10.1159/000510592

Choi, S. Y., & Park, K. (2016). Effect of Inhalation of Aromatherapy Oil on Patients with Perennial Allergic Rhinitis: A Randomized Controlled Trial. Evidence-based Complementary and Alternative Medicine : eCAM, 2016, 7896081. https://doi.org/10.1155/2016/7896081

Ipci, K., Oktemer, T., Muluk, N. B., Şahin, E., Altıntoprak, N., Bafaqeeh, S. A., Kurt, Y., Mladina, R., Šubarić, M., & Cingi, C. (2016). Alternative products to treat allergic rhinitis and alternative routes for allergy immunotherapy. American Journal of Rhinology & Allergy, 30(5), 8–10. https://doi.org/10.2500/ajra.2016.30.4364

Kalus, U., Pruss, A., Bystron, J., Jurecka, M., Smekalova, A., Lichius, J. J., & Kiesewetter, H. (2003). Effect of Nigella sativa (black seed) on subjective feeling in patients with allergic diseases. Phytotherapy Research: PTR, 17(10), 1209–1214. https://doi.org/10.1002/ptr.1356

Kim, T., Song, B., Cho, K. S., & Lee, I.-S. (2020). Therapeutic Potential of Volatile Terpenes and Terpenoids from Forests for Inflammatory Diseases. International Journal of Molecular Sciences, 21(6), 2187. https://doi.org/10.3390/ijms21062187

Kim, H. M., & Cho, S. H. (1999). Lavender oil inhibits immediate-type allergic reaction in mice and rats. The Journal of Pharmacy and Pharmacology, 51(2), 221–226. https://doi.org/10.1211/0022357991772178

Mitoshi, M., Kuriyama, I., Nakayama, H., Miyazato, H., Sugimoto, K., Kobayashi, Y., Jippo, T., Kuramochi, K., Yoshida, H., & Mizushina, Y. (2014). Suppression of allergic and inflammatory responses by essential oils derived from herbal plants and citrus fruits. International Journal of Molecular Medicine, 33(6), 1643–1651. https://doi.org/10.3892/ijmm.2014.1720

Nam, S.-Y., Chung, C., Seo, J.-H., Rah, S.-Y., Kim, H.-M., & Jeong, H.-J. (2014). The therapeutic efficacy of α-pinene in an experimental mouse model of allergic rhinitis. International Immunopharmacology, 23(1), 273–282. https://doi.org/10.1016/j.intimp.2014.09.010

Nikakhlagh, S., Rahim, F., Aryani, F. H. N., Syahpoush, A., Brougerdnya, M. G., & Saki, N. (2011). Herbal treatment of allergic rhinitis: The use of Nigella sativa. American Journal of Otolaryngology, 32(5), 402–407. https://doi.org/10.1016/j.amjoto.2010.07.019

Oczu kąpiel—Mem rodem z przedwojennych sposobów domowych lekarzy. (2018). Kawiarniany.pl. https://www.kawiarniany.pl/2018/08/06/oczu-kapiel-mem-rodem-z-przedwojennych-sposobow-domowych-lekarzy-co-i-jak-jeszcze-dawniej-kapano/